Xem thêm các sách tham khảo liên quan:
Giải Bài Tập Sinh Học 11 – Bài 27: Cảm ứng ở động vật [tiếp theo] giúp HS giải bài tập, cung cấp cho học sinh những hiểu biết khoa học về đặc điểm cấu tạo, mọi hoạt động sống của con người và các loại sinh vật trong tự nhiên:
Trả lời câu hỏi Sinh 11 Bài 27 trang 111: Nghiên cứu hình 27.1, sau đó điền tên các bộ phận của hệ thần kinh dạng ống vào các ô hình chữ nhật trên sơ đồ:
Lời giải:
Trả lời câu hỏi Sinh 11 Bài 27 trang 112: Quan sát hình 27.2 thể hiện sơ đồ cung phản xạ tự vệ:
– Cho biết cung phản xạ trên gồm những bộ phận nào.
– Giải thích tại sao khi bị kim nhọn đâm vào ngón tay thì ngón tay co lại.
– Phản xạ co ngón tay khi bị kích thích là phản xạ không điều kiện hay phản xạ có điều kiện? Tại sao?
Lời giải:
– Cung phản xạ gồm các bộ phận:
+ Bộ phận tiếp nhận kích thích: thụ quan đau ở da.
+ Đường dẫn truyền vào: sợi cảm giác của dây thần kinh tủy.
+ Bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin: tủy sống.
+ Đường dẫn truyền ra: sợi vận động của dây thần kinh tủy.
+ Bộ phận thực hiện phản ứng: Cơ ngón tay.
– Khi bị kim nhọn đâm vào ngón tay thì ngón tay co lại vì đây là phản xạ tự vệ của của động vật nói chung và con người nói riêng. Khi kim châm vào tay, thụ qua đau ở da tiếp nhận kích thích và truyền đến tủy sống qua sợi thần kinh cảm giác; tủy sống tiếp nhận thông tin từ đó tổng hợp, phân tích và hình thành các xung thần kinh theo sợi thần kinh vận động truyền đến các cơ ngón tay làm ngón tay co lại.
– Phản xạ co ngón tay khi bị kích thích là phản xạ không điều kiện vì phản xạ này là phản xạ tự vệ, chỉ trả lời những kích thích tương ứng. Đây là phản xạ mang tính chất đơn giản và do một số tế bào thần kinh nhất định tham gia. Phản xạ này là phản xạ sinh ra đã có, có tính chất bền vững và được di truyền, mang tính chủng loại.
Trả lời câu hỏi Sinh 11 Bài 27 trang 112: Giả sử bạn đang đi chơi, bất ngờ gặp một con chó dại ngay trước mặt.
– Bạn sẽ phản ứng [hành động] như thế nào?
– Hãy cho biết bộ phận tiếp nhận kích thích, bộ phận xử lí thông tin và quyết định hành động, bộ phận thực hiện của phản xạ tự vệ khi gặp chó dại.
– Hãy ghi lại tất cả những suy nghĩ diễn ra trong đầu của bạn khi đối phó với chó dại.
– Đây là phản xạ không điều kiện hay phản xạ có điều kiện? Tại sao?
Lời giải:
– Khi đang chơi, bất ngờ gặp một con chó dại ngay trước mặt, bản thân sẽ có phản ứng bỏ chạy.
– Bộ phận tiếp nhận kích thích, bộ phận xử lí thông tin và quyết định hành động, bộ phận thực hiện của phản xạ tự vệ khi gặp chó dại là:
+ Bộ phận tiếp nhận kích thích: Mắt.
+ Bộ phận xử lí thông tin và quyết định hành động: Não bộ.
+ Bộ phận thực hiện của phản xạ tự vệ khi gặp chó dại là: Các cơ chân.
– Những suy nghĩ diễn ra trong đầu khi đối phó với chó dại: Chó dại rất nguy hiểm, nếu bị cắn sẽ bị nhiễm virut dại và có thể chết, con chó lại rất hung hăng nên tốt nhất là bỏ chạy.
Ngoài ra, các suy nghĩ diễn ra trong não có thể rất nhau ở mỗi người như: nên làm thế nào bây giờ, nếu để chó dại cắn rất nguy hiểm, chó dại có virut gây bệnh dại, nên bỏ chạy hay nên chống lại, nếu bỏ chạy chó dại có thể sẽ đuổi theo…
– Đây là phản xạ có điều kiện vì phải qua học tập, rút kinh nghiệm mới biết được như thế nào là chó dại. Dựa vào kinh nghiệm đã có mà cách xử lí thông tin của mỗi người là khác nhau, dẫn đến hành động của mỗi người cũng khác nhau.
Lời giải:
* Hệ thần kinh dạng lưới được cấu tạo từ các tế bào thần kinh nằm rải rác trong cơ thể và liên hệ với nhau bằng các sợi thần kinh.
* Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch được hình thành từ các tế bào thần kinh tập hợp lại thành các hạch thần kinh nằm dọc theo chiều dài của cơ thể.
* Hệ thần kinh ống hình thành nhờ số lượng rất lớn các tế bào thần kinh tập hợp lại thành một ống thần kinh nằm dọc theo vùng lưng của cơ thể, các tế bào thần kinh tập trung mạnh ở phía đầu dẫn đến não bộ phát triển.
Lời giải:
Khi bị kích thích phản ứng của động vật có hệ thần kinh ống khác với động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch và dạng lưới vì: động vật có hệ thần kinh dạng ống có hệ thần kinh [đặc biệt là não bộ] phát triển, có khả năng xử lí thông tin ở mức cao [thu thập, phân tích, so sánh, xử lí thông tin] do vậy việc trả lời kích thích cũng nhanh chóng và chính xác hơn nên hiệu quả cao hơn và ít tiêu tốn năng lượng hơn.
Ví dụ: Khi có một vật nhọn chạm vào cơ thể thủy tức [hệ thần kinh dạng lưới] thì toàn bộ cơ thể thủy tức co rụt lại. Khi vật nhọn chạm vào cơ thể giun đốt [hệ thần kinh dạng chuỗi hạch] thì một phần cơ thể co lại, tốc độ nhanh hơn so với thủy tức. Khi vật nhọn bất ngờ chạm vào tay người [hệ thần kinh dạng ống] thì người lập tức rụt tay lại, tốc độ rất nhanh.
Lời giải:
Một số ví dụ về phản xạ có điều kiện ở động vật có hệ thần kinh ống:
– Hươu nai ngoài tự nhiên sẽ chạy trốn nếu thấy kẻ thù.
– Trước khi cho gà ăn thường gọi gà để chúng tập trung về một khu vực, sau vài lần, cứ nghe tiếng gọi thì gà sẽ trở về khu vực đó để được chờ ăn.
– Vật nuôi [chó, mèo,…] sẽ ghi nhớ giọng nói của chủ nhân. Khi chủ nhân gọi, chúng sẽ nhanh chóng có mặt.
– Vẹt có thể nói tiếng người .
– Gấu, voi,… có thể diễn xiếc.
– …
1. Cấu tạo và chức năng của noron
- Cấu tạo của một noron điển hình:
+ Thân noron có chứa nhân
+ Sợi phân nhánh ở các góc thân
+ Sợi trục ở một góc thân, bên ngoài có các bao mielin, khoảng cách giữa các bao mielin gọi là eo Ranvie
- Chức năng: có 2 chức năng cơ bản:
+ Cảm ứng: khả năng tiếp nhận các kích thích và phản ứng lại các kích thích bằng hình thức phát sinh xung thần kinh.
+ Dẫn truyền xung thần kinh: khả năng lan truyền xung thần kinh theo một chiều nhất định, từ nơi phát sinh hoặc tiếp nhận về thân noron và truyền dọc theo sợi trục nhờ xinap.
- Các loại noron: có 3 loại
Các loại noron | Vị trí | Chức năng |
Nơron hướng tâm [Nơron cảm giác] | Thân nằm bên ngoài trung ương TK | Truyền xung TK từ cơ quan thụ cảm đến trung ương TK |
Nơron trung gian [nơron liên lạc] | Nằm trong trung ương TK | Liên hệ giữa các nơron |
Nơron li tâm [nơron vận đông] | Thân nằm trong trung ương TK, sợi trục hướng ra cơ quan phản ứng. | Truyền xung TK từ trung ương tới cơ quan phản ứng |
2. Cung phản xạ
a. Phản xạ
- Ví dụ:
+ Sờ tay vào vật nóng \[\rightarrow\] rụt tay lại
+ Nhìn thấy quả chua \[\rightarrow\] tiết nước bọt
- Khái niệm: Phản xạ là phản ứng của cơ thể để trả lời kích thích của môi trường dưới sự điều khiển của hệ thần kinh.
- Lưu ý: Hiện tượng ở thực vật [khi chạm tay vào cây trinh nữ, lá cây cụp lại] không phải là phản xạ vì thực vật không có hệ thần kinh.
b. Cung phản xạ
- Cung phản xạ là con đường mà xung thần kinh truyền từ cơ quan thụ cảm [da …] qua trung ương thần kinh đến cơ quan phản ứng [cơ, tuyến …]
- Thành phần 1 cung phản xạ gồm 5 yếu tố: cơ quan thụ cảm, 3 noron [noron hướng tâm, noron trung gian và noron li tâm] và cơ quan cảm ứng.
c. Vòng phản xạ
- Ví dụ:
+ Khi tay chạm vào ngọn nến \[\rightarrow\] cảm thấy đau [nhờ thụ quan cảm giác đau trong da] \[\rightarrow\] xung thần kinh theo noron hướng tâm \[\rightarrow\] noron trung gian ở trung ương thần kinh \[\rightarrow\] phân tích xung thần kinh \[\rightarrow\] noron li tâm \[\rightarrow\] cơ ở tay \[\rightarrow\] cơ co \[\rightarrow\] rụt tay lại.
+ Kết quả của sự phản ứng được thông báo ngược lại về trung khu thần kình nhờ noron hướng tâm, nếu phản ứng chưa chính xác hoặc chưa đầy đủ \[\rightarrow\] phát lệnh điều chỉnh \[\rightarrow\]dây li tâm \[\rightarrow\] cơ quan phản ứng \[\rightarrow\]Vòng phản xạ.
- Khái niệm: vòng phản xạ là luồng thần kinh bao gồm cung phản xạ và đường phản hồi. Đường phản hồi thông tin ngược về trung ương thần kinh để điều chỉnh phản ứng.
- Cung phản xạ:
- Các phản xạ đều được thực hiện theo một vòng khép kín
- Lưu ý: dù phản ứng chỉ 1 lần đã đáp ứng được yêu cầu trả lời kích thích thì vẫn có thông tin ngược. Vì vậy dù phản xạ đơn giản nhất thì xung thần kinh vẫn được truyền trong vòng phản xạ.
II. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK
Câu 1: Phản xạ là gì? Lấy ví dụ về phản xạ.
Hướng dẫn trả lời:
- Phản xạ là phản ứng của cơ thể thông qua hệ thần kinh để trả lời những kích thích của môi trường bên ngoài hoặc bên trong cơ thể thích nghi với những thay đổi của môi trường xung quanh.
- Ví dụ về phản xạ:
+ Sờ tay vào vật nóng \[\rightarrow\] rụt tay lại
+ Nhìn thấy quả chua
+ Sờ tay vào vật nóng \[\rightarrow\] rụt tay lại
+ Nhìn thấy quả chua \[\rightarrow\] tiết nước bọt
Câu 2: Từ một ví dụ cụ thể đã nêu, hãy phân tích đường đi của xung thần kinh trong phản xạ đó.
Hướng dẫn trả lời:
- Ví dụ : Tay chạm vào vật nóng, rút tay ra
- Phân tích đường đi của xung thần kinh :
Cơ quan thụ cảm [da] tiếp nhận kích thích \[\rightarrow\] Nơron hướng tâm\[\rightarrow\] tủy sống [phân tích]
\[\rightarrow\] Nơron li tâm\[\rightarrow\] cơ ngón tay \[\rightarrow\] co tay, rụt tay lại
III. Câu hỏi ôn tập
Câu 1: Khi kích thích vào dây thần kinh đến bắp cơ hoặc kích thích trực tiếp vào bắp làm cơ co. Đó có phải là phản xạ không ? Giải thích ?
Câu 2: Phản xạ là gì ? Cung phản xạ là gì ? Nêu cấu tạo của một cung phản xạ đơn giản ?
Câu 3: Trình bày cấu tạo và tính chất cơ bản của nơron [tế bào thần kinh] ?