Dấu hiệu vàng da sinh lý ở trẻ sơ sinh
Vàng da là tình trạng khá thường gặp ở trẻ sơ sinh, vàng da sinh lí chiếm tỉ lệ cao nguyên nhân do chức năng chuyển hóa bilirubin của gan chưa hoàn thiện dẫn tới nồng độ chất này trong máu cao. Vàng da ở trẻ sơ sinh có nguy hiểm không? Vàng da sinh lý thường không đáng lo ngại, song cần lưu ý các trường hợp vàng da bệnh lý có thể gây biến chứng nguy hiểm cho sức khỏe và sự phát triển của trẻ. Show
1. Tổng quan về bệnh vàng da ở trẻ sơ sinhTình trạng vàng da có thể gặp ở bất cứ đối tượng nào, song phổ biến ở trẻ sơ sinh nhất là những trẻ sinh non tháng. Tỉ lệ bị vàng da sơ sinh ở trẻ đủ tháng là 25 - 30%, trẻ sinh thiếu tháng có nguy cơ cao hơn. Nguyên nhân dẫn đến tình trạng này là do lượng Bilirubin trong máu trên mức độ bình thường. Trẻ sơ sinh rất dễ bị vàng da do hồng cầu vỡ phóng thích bilirubin vào máu, quá trình vận chuyển bilirubin vào gan và quá trình kết hợp bilirubin tại gan còn hạn chế. Vàng da khá thường gặp ở trẻ sơ sinh Với vàng da sinh lý, hầu hết tình trạng này chỉ xảy ra sau khi trẻ chào đời 2 - 3 ngày, kéo dài tối đa đến 2 tuần tuổi. Khi chức năng gan đã phát triển hoàn thiện, đầy đủ hơn, Bilirubin được thải lọc ra khỏi máu tốt hơn thì vàng da cũng dần biến mất. Tuy nhiên, vàng da ở trẻ sơ sinh có thể không chỉ đơn thuần do nguyên nhân sinh lý mà còn có thể là biểu hiện của bệnh lý tiềm tàng. Trường hợp này trẻ cần được theo dõi y tế và can thiệp tùy vào mức độ bệnh. Cẩn thận vàng da sơ sinh do bệnh lý 2. Góc tư vấn: Vàng da ở trẻ sơ sinh có nguy hiểm không?Vàng da sinh lý sẽ tự khỏi khi trẻ sơ sinh lớn hơn, tuy nhiên vàng da bệnh lý cha mẹ cần nhận biết sớm, theo dõi và đưa trẻ đi khám. Nếu chậm trễ, vàng da bệnh lý có thể dẫn tới những biến chứng nghiêm trọng đến sức khỏe của trẻ như bilirubin não cấp tính. Nếu trẻ sơ sinh bị vàng da đi kèm với các triệu chứng bất thường sau, khả năng cao trẻ bị Bilirubin não cấp tính cần cấp cứu và theo dõi sớm:
Nguyên nhân dẫn đến biến chứng Bilirubin não cấp tính là do khi nồng độ Bilirubin trong máu quá cao, nó sẽ gây độc cho tế bào não của trẻ. Tình trạng này càng kéo dài, tế bào não càng bị tổn thương nặng nề và biến chứng sẽ càng nguy hiểm, nếu chậm trễ có thể dẫn đến tổn thương não vĩnh viễn. Nồng độ Bilirubin cao có thể gây tổn thương não của trẻ Các trường hợp sau trẻ có nguy cơ cao bị vàng da bệnh lý cần theo dõi kiểm tra sớm sau sinh như: mẹ và bé bị bất đồng nhóm máu, mắc bệnh lý tan máu (hồng cầu hình liềm, nhiễm trùng sau sinh, thiếu men G6PD), trẻ bị nhiễm virus bào thai, bệnh lý gan bẩm sinh,… hoặc trẻ bị xuất huyết dưới da, chậm đi phân su,… Nếu phát hiện sớm trẻ bị vàng da bệnh lý, tùy theo mức độ nghiêm trọng của bệnh mà bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị thích hợp. Nếu can thiệp sớm và đúng cách, tình trạng vàng da có thể được kiểm soát, hạn chế tối đa biến chứng và sự ảnh hưởng đến phát triển của trẻ sau này. 3. Nhận biết sớm vàng da bệnh lý ở trẻ sơ sinhTrẻ sau sinh nếu có những dấu hiệu bất thường sau, cha mẹ nên đưa trẻ đi khám càng sớm càng tốt để tìm ra nguyên nhân và can thiệp: 3.1. Vàng da xuất hiện sớmNếu tình trạng vàng da xuất hiện sớm trước 48 giờ sau khi trẻ sinh ra, mức độ càng nặng thì càng nguy hiểm. Cha mẹ cần chú ý kiểm tra tình trạng vàng da ở trẻ có kéo dài không để xử lý kịp thời 3.2. Vàng da xuất hiện toàn thânMức độ vàng da phản ánh nồng độ Bilirubin có trong máu của trẻ, vì thế vàng da càng nặng và xuất hiện trên toàn cơ thể cho thấy Bilirubin đang ở mức cao. Đặc biệt cha mẹ cần chú ý đến vùng lòng bàn chân và lòng bàn tay của trẻ, nếu chuyển sang màu vàng có thể đã báo hiệu nguy cơ rất nguy hiểm. 3.3. Vàng da kéo dàiVới trẻ sinh đủ tháng, tình trạng vàng da thường không kéo dài quá 1 tuần, thông thường sau khoảng 2 ngày là biến mất. Còn ở trẻ sinh thiếu tháng, vàng da sinh lý sẽ có thể kéo dài hơn đến 2 tuần. Nhưng sau khoảng thời gian này, trẻ vẫn bị vàng da với mức độ nặng thì khả năng cao đây là dấu hiệu bệnh lý cần điều trị để giảm Bilirubin trong máu. 3.4. Trẻ có dấu hiệu bất thườngNgoài vàng da, nếu cha mẹ quan sát thấy những dấu hiệu bất thường sau ở trẻ thì cũng cần đưa trẻ đi cấp cứu sớm: phân bạc màu, sốt cao, co giật, ít bú, trẻ ngủ li bì ít phản ứng,… Tình trạng vàng da ở trẻ dễ nhận biết nhất khi ở nơi có đủ ánh sáng, do đó cha mẹ nên đưa trẻ đến nơi sáng để kiểm tra hàng ngày. Ở một số trẻ có làn da đậm màu, vàng da có thể không rõ ràng thì nên kiểm tra bằng cách sau: ấn nhẹ ngón tay cái lên da trẻ trong vài giây, nếu nơi ấn ngón tay có màu vàng rõ ràng thì trẻ đang bị vàng da. Vàng da sinh lý có thể tự khỏi sau 2 tuần, cha mẹ nên cho trẻ tắm nắng thường xuyên Vàng da ở trẻ sơ sinh có nguy hiểm không cần thăm khám cụ thể. Nếu vàng da sinh lý thì không quá lo ngại, nếu vàng da bệnh lý thì cần điều trị kịp thời. Cha mẹ cần chú ý theo dõi các triệu chứng ở trẻ để phát hiện sớm, đưa trẻ đi khám với trường hợp vàng da bệnh lý. Chuyên khoa Nhi, Bệnh viện Đa khoa MEDLATEC là cơ sở y tế uy tín trong thăm khám và điều trị các bệnh lý ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ, trong đó có tình trạng vàng da. Đến với MEDLATEC, cha mẹ sẽ được tư vấn, hỗ trợ đầy đủ và toàn diện các vấn đề của trẻ như:
Nếu cần hỗ trợ thêm, liên hệ với MEDLATEC qua hotline 1900 56 56 56 để được tư vấn.
Vàng da sơ sinh là tình trạng thường gặp ở trẻ sơ sinh, chiếm đến 25 - 30% ở trẻ đủ tháng và 80 - 85% ở trẻ sinh non, gây khá nhiều lo lắng cho các bậc phụ huynh. Bệnh thường xảy ra trong tháng tuổi đầu tiên, nhưng nguy hiểm nhất là trong 2 tuần đầu tiên. Vàng da sơ sinh là tình trạng thường gặp ở trẻ sơ sinh. Vàng da ở trẻ sơ sinh có hai loại, đó là vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý. 1.1. Vàng da sinh lýỞ trẻ đủ tháng, sức khỏe bình thường thì vàng da được coi là sinh lý khi có đủ các biểu hiện sau: Xuất hiện từ ngày thứ 3 sau sinh. Tự hết trong vòng 7 - 10 ngày. Vàng da ở mức độ nhẹ (chỉ vàng da vùng cổ, mặt, ngực và vùng bụng phía trên rốn). Vàng da đơn thuần, không kèm theo các triệu chứng bất thường khác như thiếu máu, gan lách to, bỏ bú, li bì… Nồng độ bilirubin/máu không quá 12mg% ở trẻ đủ tháng. Tốc độ tăng bilirubin/máu không quá 5mg% trong 24 giờ. 1.2. Vàng da bệnh lýVàng da được coi là bệnh lý khi vàng da xuất hiện sớm, vàng da tiến triển nhanh, mức độ vàng nhiều và thường kèm các triệu chứng bệnh lý khác. Những ngày đầu sau sinh là "thời điểm vàng" để bố mẹ theo dõi tình trạng vàng da ở trẻ. Những bất thường đó là: Vàng da đậm (vàng nghệ) xuất hiện sớm, trong vòng 1 - 2 ngày sau sinh; Vàng da xuất hiện ở mặt, mắt và còn lan đến bụng, cánh tay, chân; Không hết vàng da sau 2 tuần với trẻ sinh đủ tháng và 3 tuần đối với trẻ sinh non tháng; Vàng da kết hợp các triệu chứng bất thường khác như bỏ bú, nôn trớ, sốt, khóc nhiều, li bì, có cơn ngừng thở, phân bạc màu… Tuy nhiên, một số trường hợp trẻ vàng da nhiều nhưng không có các triệu chứng kèm theo. Vàng da sơ sinh có thể ở mức độ nhẹ nhưng cũng có khi tiến triển nặng thành vàng da bệnh lý. Nếu không phát hiện và điều trị kịp thời trong giai đoạn sơ sinh, bệnh có nguy cơ để lại biến chứng nhiễm độc thần kinh (bệnh lý não cấp và mạn do bilirubin) có thể trẻ sẽ tử vong. Khi đó, cha mẹ cần đưa trẻ đi khám bác sĩ chuyên khoa sơ sinh để được chẩn đoán và điều trị vàng da sơ sinh càng sớm càng tốt, tránh xảy ra biến chứng nhiễm độc thần kinh sau này. Vàng da ở trẻ sơ sinh có hai loại, đó là vàng da sinh lý và vàng da bệnh lý. Ảnh minh họa 2. Nguyên nhân dẫn đến vàng da2.1. Do sản xuất Bilirubin quá nhiều- Nguyên nhân là do tiêu huyết bẩm sinh, rối loạn cấu tạo hồng cầu làm cho hồng cầu giảm bất thường về cấu tạo màng hồng cầu, thiếu hụt các enzym hồng cầu, những bất thường trong tổng hợp Hb, thiếu men hồng cầu G6PD, Pyruvat kinase… - Các nguyên nhân tiêu huyết thứ phát bao gồm: + Khối máu tụ dưới da, bướu máu dưới da đầu làm hồng cầu bị phá hủy gây tăng bilirubin tự do. + Trẻ sinh ngạt, sinh non do thiếu oxy, thành mạch và hồng cầu dễ vỡ, giảm tổng hợp enzym glucuronyl transferase tại gan. + Trẻ nhiễm khuẩn sơ sinh như nhiễm khuẩn huyết (do liên cầu, E. Coli, trực khuẩn, tụ cầu…), vàng da do tăng cả bilirubin tự do và kết hợp. + Dùng vitamin K tổng hợp, liều cao kéo dài hay dùng các loại thuốc như Naphtalen, thiazid gây vàng da tăng bilirubin tự do, nhất là ở trẻ sinh non. Đây là hiện tượng tiêu huyết do miễn dịch đồng loại, đặc thù ở lứa tuổi sơ sinh và là nguyên nhân chính gây vàng da tăng bilirubin tự do trầm trọng, có khả năng đe dọa tính mạng trẻ. Bất đồng nhóm máu mẹ - con gây tan huyết chủ yếu là bất đồng nhóm ABO và Rhesus (Rh). Bất đồng nhóm máu ABO xảy ra khi mẹ có kháng thể anti A, anti B chống lại kháng nguyên A, B của hồng cầu con. Bình thường các kháng thể tự nhiên anti A, anti B trong huyết thanh người là những IgM nên không qua được nhau thai. Nếu một lý do nào đó làm tổn thương màng đệm của bánh nhau, làm hồng cầu của con sang tuần hoàn của mẹ, cơ thể mẹ sẽ sản xuất ra các kháng thể kháng A hoặc kháng B là các IgG qua được rau thai, vào tuần hoàn của con gây vỡ hồng cầu. 2.3. Do thiếu hoặc rối loạn chức năng các enzym kết hợpTrẻ bị thiếu enzym glucuronyl transferase do các bệnh Gilbert gây vàng da nhưng nhẹ, không đe dọa tính mạng trẻ. Bệnh Crigler Najjar gây vàng da xuất hiện sớm, có thể gây vàng da nhân não; do trẻ sinh non, thấp cân làm gan chưa trưởng thành gây vàng da thể nặng, nhất là ở trẻ có cân nặng khi sinh thấp, giảm albumin máu, hạ thân nhiệt, hạ đường máu, suy hô hấp, toan máu… Trẻ bị tổn thương gan do ngạt, nhiễm khuẩn, nhiễm độc… gây ức chế sản xuất các enzym gan. Ngoài ra, rối loạn chức năng enzym hoặc sữa mẹ bị kích thích gây ức chế tổng hợp protein Z làm tăng bilirubin tự do. Hoặc do thiếu các chủng vi khuẩn, đường tiêu hóa bị cản trở… làm bilirubin kết hợp khi qua ruột bị enzym bê-ta glucuronidase phân hóa trở lại thành bilirubin tự do tái hấp thu vào máu qua tuần hoàn ruột gan. Ngoài vàng da, trẻ có các triệu chứng đào thải chậm hoặc ít phân xu. 3. Vàng da sinh lý xảy ra ở thời điểm nào?Thường xuất hiện sau ngày thứ 3. Hết vàng da trong vòng 1 tuần đối với trẻ đủ tháng và 2 tuần đối với trẻ non tháng. Mức độ vàng da nhẹ, chỉ vàng da vùng mặt, cổ, ngực và vùng bụng phía trên rốn. Trẻ bú tốt, khỏe mạnh. Vàng da đơn thuần, không kết hợp các triệu chứng bất thường khác như thiếu máu, gan lách to, bỏ bú, li bì… Xét nghiệm Bilirubin trong máu: trẻ đủ tháng < 12 mg/dl, trẻ non tháng < 15 mg/dl. 4. Hậu quả nếu vàng da sơ sinh không được phát hiện và chữa trị kịp thờiMột số biến chứng nặng bao gồm: 4.1.Bệnh não cấp do tăng Bilirubin+ Giai đoạn sớm: Trẻ vàng da nhiều, ngủ gà, giảm trương lực cơ, bú kém. + Giai đoạn trung gian: Trẻ lừ đừ, dễ bị kích thích và tăng trương lực cơ, có thể sốt, khóc the thé hay lơ mơ và giảm trương lực cơ, tăng trương lực cơ biểu hiện bằng ưỡn cổ và thân. + Giai đoạn nặng: Hệ thần kinh bị tổn thương và không hồi phục được, biểu hiện bằng tư thế ưỡn cổ - ưỡn người, trẻ khóc, không bú được, có cơn ngưng thở, hôn mê, một số trường hợp co giật và tử vong. 4.2.Bệnh não mạn do tăng bilirunin (vàng da nhân)Trẻ có biểu hiện của bại não thể múa vờn, rối loạn thính lực, loạn sản răng, mắt nhìn trần, hiếm gặp thiểu năng trí tuệ và các tàn tật khác. Chiếu đèn là phương pháp điều trị vàng da sơ sinh hiệu quả nhất, an toàn, đơn giản và kinh tế nhất. 5. Điều trị vàng da ở trẻHiện có 3 phương pháp chính điều trị vàng da ở trẻ, tùy từng trường hợp cụ thể mà các bác sĩ sẽ lựa chọn cho phù hợp, đó là: - Cung cấp đầy đủ nước và năng lượng (qua cho bú hoặc truyền dịch), truyền Albumine và dùng một số loại thuốc để gia tăng tốc độ chuyển hoá bilirubin gián tiếp. - Chiếu đèn là phương pháp điều trị vàng da sơ sinh hiệu quả nhất, an toàn, đơn giản và kinh tế nhất. - Thay máu khi trẻ có triệu chứng đe dọa nhiễm độc thần kinh do Bilirubin trong máu tăng cao. Các bác sĩ có thể sử dụng một, hai hay ba phương pháp cùng lúc tuỳ theo từng trường hợp. 6. Tắm nắng cho trẻ có thể giúp điều trị vàng da sơ sinh không?Ánh sáng mặt trời chỉ có thể giúp trẻ bị vàng da do sinh lý. Còn vàng da bệnh lý cần được điều trị. Vì vậy, trẻ cần được tắm nắng ấm mỗi sáng, bú mẹ tích cực, nhưng nếu trẻ đã vàng da nhiều thì phải sớm đưa trẻ đi khám ở bác sĩ chuyên khoa để được điều trị ngay. Cha mẹ cần theo dõi tiến triển màu của da và phát hiện sớm các dấu hiệu bệnh nặng để thời đưa trẻ đến cơ sở y tế. Không nằm buồng tối liên tục, quan sát màu da trẻ dưới ánh sáng mặt trời mỗi ngày. 7.Lời khuyên của thầy thuốcVàng da là một triệu chứng thường gặp ở trẻ sơ sinh do nhiều nguyên nhân gây nên. Hầu hết các trường hợp trẻ vàng da sinh lý có hàm lượng bilirubin trong máu thấp nên không nguy hại và không cần điều trị. Cần chú ý theo dõi xử trí kịp thời các trường hợp vàng da nặng để tránh nguy cơ tổn thương não ảnh hưởng đến sự phát triển tinh thần, vận động của trẻ. Nhiều người thường hỏi rằng, khi nào cần nghĩ đến vàng da bệnh lý? Để trả lời câu hỏi này, cha mẹ cần lưu ý:
Mời độc giả xem thêm video:Bệnh viêm gan bí ẩn: Các chuyên gia nhận định có thể liên quan đến SARS-CoV-2 |