Mở bài so sánh sóng và đất nước năm 2024
|
+ Xuân Quỳnh là nhà thơ của hạnh phúc đời thường. Thơ của chị là tiếng lòng của một tầm hồn luôn khao khát tình yêu, gắn bó hết mình với cuộc sống hàng ngày, trân trọng, nâng niu và chăm chút cho hạnh phúc đời thường. Trong các nhà thơ nữ Việt Nam, Xuân Quỳnh xứng đáng được gọi là nhà thơ của tình yêu. Sóng là thi phẩm xuất sắc của Xuân Quỳnh rất tiêu biêu cho phong cách thơ của chị. Bài thơ được trích trong tập Hoa dọc chiến hào - 1968. + Nguyễn Khoa Điềm thuộc thế hệ các nhà thơ trẻ trưởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mĩ. Thơ Nguyễn Khoa Điềm hấp dẫn bạn đọc bởi sự kết hợp giữa xúc cảm nồng nàn và suy tư sâu lăng của người trí thức vê đât nước, con người Việt Nam. Đoạn trích Đất Nước trích từ phần đầu chương V trong trường ca Mặt đường khát vọng. - Giới thiệu khái quát vấn đề cần nghị luận. + Nếu là con chim chiếc lá Con chim phải hót chiếc lá phái xanh Lẽ nào vay mà không trả Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình. (Một khúc ca xuân - Tố Hữu) + Khát vọng tình yêu lứa đôi và khát vọng về tình yêu đất nước hòa nhập cao đẹp của con người qua hai khổ thơ. 2. Thân bài2.1. Cảm nhận chung về hai đoạn thơ
- Khát vọng được hòa thành trăm con sóng nhỏ, khát vọng được tan thành trăm con sóng nhỏ là khát vọng được cho đi và dâng hiến bởi có một nghịch lí trong tình yêu là Hạnh phúc thật sự chỉ đến khi bạn dám mạnh dạn cho đi chứ không phải nắm giữ thật chặt. (Christopher Hoare). - Khát vọng muốn hòa nhập tình yêu của mình để ngàn năm còn vỗ. Đây là khát vọng muốn được vĩnh cửu hóa, bất tử hóa tình yêu. - Trong quan niệm tình yêu của Xuân Quỳnh ta thấy được một tư tưởng nhân văn: yêu và sự hiến dâng (ta không hiểu chữ “hiến dâng” theo nghĩa thông tục). Tình yêu của cá nhân không tách rời cộng đồng, - Đặt bài thơ trong hoàn cảnh năm 1968 khi đất nước đang có chiến tranh ta càng hiểu một cách thấm thìa và sâu sắc về tình yêu và những khát vọng của những con người trong thời đại ấy. - Nghệ thuật: bài thơ sử dụng thê thơ năm chữ giàu nhịp điệu, âm hưởng của những con sóng biển; sử dụng phép nhân hóa, so sánh.
- Câu thơ mở đầu được so sánh ngầm. Đất nước được ví như máu xương. Cách ví von ấy thể hiện sự thiêng liêng và niềm tự hào mãnh liệt về đất nước. Đất nước là một phần không thể thiếu trong mỗi con người. Nó là một hồng cầu trong dòng máu Lạc Hồng lưu chuyển dưỡng nuôi sự sống của mọi người. - Điệp ngữ “phải biết” được nhắc lại hai lần như một mệnh lệnh, nhưng mệnh lệnh này không khô khan cứng nhắc mà lại làm lay động trái tim con người. + “Gắn bó” là đoàn kết, đồng lòng; “san sẻ” là chia bùi sẻ ngọt. + Hóa thân là sự cống hiển, dâng hiến tuổi trẻ mình cho non sông, đất nước. (Học sinh có thể liên hệ thêm ở bài Mùa xuân nho nhỏ của Thanh Hải, Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn Thành Long,... để làm nổi bật ước nguyện cống hiến). - Có “gắn bó”, “san sẻ”, “hóa thân” thì mới làm nên được đất nước muôn đời. Nói một cách khác, để đất nước và non sông mãi mãi trường tồn thì mỗi con người phải biết đoàn kết, san sẻ, hóa thân vì đất nước. - Nghệ thuật: giọng thơ chính luận; điệp ngữ “phải biết” được nhắc lại hai lần đầy thiêng liêng; ngôn ngữ thơ giản dị như lời nói từ trái tim truyền thông điệp đến trái tim. Tình yêu luôn gắn liền với nỗi nhớ, có ai yêu mà chưa bao giờ nếm mùi của cảm giác nhớ mong, khắc khoải. Tất cả biểu hiện của nỗi nhớ trong tình yêu rốt cuộc cuối cùng chỉ là khát khao hướng tới người mình yêu, mong muốn được ở gần người trong trái tim mình. SO SÁNH HAI ĐOẠN THƠ Đề: Cảm nhận về hai đoạn thơ: “Đất là nơi anh đến trường Nước là nơi em tắm Đất Nước là nơi ta hò hẹn Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi” (“Đất Nước” – Trích “Trường ca mặt đường khát vọng” – Nguyễn Khoa Điềm) Và “Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức” (“Sóng” – Xuân Quỳnh)
Đề tài tình yêu là một trong những đề tài làm tốn nhiều giấy mực nhất đối với các thi nhân. Cuộc sống càng muôn màu thì tình yêu càng muôn vẻ, có bao nhiêu người yêu nhau thì có bấy nhiêu cách cảm nhận về tình yêu. Bằng sự cảm nhận của riêng mình, mỗi thi sĩ lại khoác cho tình yêu ấy một vẻ đẹp khác nhau. Điều đó đã được Nguyễn Khoa Điềm và Xuân Quỳnh thể hiện rất rõ trong hai đoạn thơ trích trong hai tác phẩm “Đất Nước” được sáng tác năm 1971 in trong trường ca “Mặt đường khát vọng” và “Sóng” sáng tác năm 1967 in trong tập “Hoa dọc chiến hào” năm 1968: “Đất là nơi anh đến trường Nước là nơi em tắm Đất Nước là nơi ta hò hẹn Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm Đất là nơi con chim phượng hoàng bay về hòn núi bạc Nước là nơi con cá ngư ông móng nước biển khơi” (“Đất Nước” – Trích “Trường ca mặt đường khát vọng” – Nguyễn Khoa Điềm) Và “Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức” (“Sóng” – Xuân Quỳnh) Khi chúng ta đi đối chiếu so sánh hai đoạn thơ sẽ thấy được điểm tương đồng và khác biệt một cách độc đáo của hai đoạn thơ, hai phong cách, hai thi sĩ này. II. Giải quyết vấn đề: 1. Giới thiệu vài nét về hai tác giả, hai tác phẩm, hoàn cảnh sáng tác và vị trí hai đoạn thơ cần phân tích: * “Sóng” – Xuân Quỳnh: - Nhà thơ của hạnh phúc đời thường: tiếng thơ khao khát tình yêu, hạnh phúc đời thường, bình dị. Cái tôi độc đáo, giàu vẻ nữ tính, thành thật, giàu đức hi sinh và lòng vị tha, khát vọng yêu chân thành, mãnh liệt gắn với cảm xúc lo âu về sự nhạt phai, đổ vỡ, cũng những dự cảm bất trắc. - Bài thơ “Sóng”, viết năm 1967, nhân chuyến đi thực tế ở vùng biển Diêm Điền (Thái Bình), in trong tập thơ “Hoa dọc chiến hào”. Đoạn thơ thứ 5 miêu tả nỗi nhớ của nhân vật trữ tình “em”. * “Đất Nước” – Nguyên Khoa Điềm: - Thơ Nguyễn Khoa Điềm cuốn hút người đọc bằng cảm xúc trữ tình nồng thắm và chất suy tư sâu lắng, ông cất lên tiếng nói của một người tri thức thiết tha, gắn bó với quê hương, giàu ý thức trách nhiệm với nhân dân, đất nước. - Đoạn trích “Đất Nước” là phần đầu của chương V của trường ca “Mặt đường khát vọng”. Tác phẩm này được hoàn thành năm 1971, thể hiện sự thức tỉnh của thế hệ trẻ miền Nam về trách nhiệm thiêng liêng với nhân dân, đất nước. Đoạn thơ trên thuộc phần đầu chương V. 2. Điểm giống nhau: - Trước hết, điểm giống nhau giữa hai đoạn thơ chính là viết về tình yêu đôi lứa trong nỗi nhớ, niềm thương. + Tình yêu luôn gắn liền với nỗi nhớ, có ai yêu mà chưa bao giờ nếm mùi của cảm giác nhớ mong, khắc khoải. Tất cả biểu hiện của nỗi nhớ trong tình yêu rốt cuộc cuối cùng chỉ là khát khao hướng tới người mình yêu, mong muốn được ở gần người trong trái tim mình. Nỗi nhớ day dứt trong tình yêu + Trong ca dao xưa chẳng phải người xưa họ cũng đã từng diễn tả cái nỗi nhớ trong tình yêu rồi hay sao: “Nhớ ai bổi hổi bồi hồi Như đứng đống lửa như ngồi đống than” Hay “Đêm nằm lưng chẳng tới giường Mong cho mau sáng ra đường gặp anh”. + Trong đoạn thơ của Nguyễn Khoa Điềm, để diễn tả nỗi nhớ trong tình yêu, tác giả đã mượn hình ảnh của chiếc khăn – vật giao ước kết đôi mà biểu hiện nỗi nhớ: “Đất Nước là nơi em đánh rơi chiếc khăn trong nỗi nhớ thầm” Tín vật tình yêu chính là điểm giao kết cho đôi bạn tình. Từ xưa đến nay, những người yêu nhau thường muốn thể hiện sự khăng khít gắn bó mặn nồng, thường lấy một tín vật nào đó mà kết duyên, giao ước. Họ coi đó như là “sợi chỉ hồng” của ông Tơ bà Nguyệt se duyên kết đôi. Hình ảnh chiếc khăn được nhắc đến trong đoạn thơ là một hình ảnh quen thuộc trong ca dao xưa: “Khăn thương nhớ ai Khăn rơi xuống đất Khăn thương nhớ ai Khăn vắt lên vai Khăn thương nhớ ai Khăn chùi nước mắt …” Đó là chiếc khăn tín nghĩa, biểu trưng cho tình cảm thật đẹp, thật trong sáng trong nỗi nhớ niềm thương. Chiếc khăn mang đầy tình nghĩa của anh và em + Còn trong đoạn thơ của bài “Sóng”, tình yêu khát vọng của người phụ nữ “khát khao sống, khát khao yêu” dù bình dị nhưng rất đỗi mãnh liệt này không cần đến vật giao ước, kết đôi mà vẫn diễn tả được hết thảy cái nỗi nhớ đến điên cuồng mãnh liệt. Bởi tình yêu ấy đã vượt qua mọi chiều kích giới hạn chật hẹp để đến với tình yêu (sâu – rộng), vượt qua mọi bến bờ của vũ trụ, xuyên qua không gian, thời gian ngày, đêm và kết tụ ngay cả khi “thức” lẫn khi “ngủ” của Xuân Quỳnh. Nó rợn ngợp giống như nỗi nhớ đã bao trùm giăng mắc mọi thứ xung quanh như ám vào vạn vật nên cần chi “vật giao ước” mà thể nghiệm nỗi lòng thương yêu. Cho nên tình yêu ấy với nỗi nhớ ấy càng trở nên da diết, khắc khoải hơn bao giờ hết. Nó không đơn thuần chỉ là nỗi nhớ bình thường vụt đến rồi vụt tan mà nỗi nhớ ấy đã trở thành gánh nặng tâm tư trong lòng người con gái đang yêu mất rồi. - Điểm tương đồng của hai đoạn thơ ấy còn là: cả hai thi sĩ đều rất tài tình dụng công mượn hình ảnh, sự vật, hiện tượng tự nhiên xung quanh để diễn tả tâm tư tình cảm của mình. + Với đoạn trích trong bài “Đất Nước”, tác giả đã kể đến những sự vật xung quanh mỗi chúng ta. Đó là trường học, là nơi sinh hoạt hằng ngày “nơi em tắm”, là nơi cư trú trú, định cư “nơi chim về, nơi rồng ở”. Tất cả những sự vật xung quanh mỗi chúng ta ấy đều là những cái thật bình dị, thân thương mà chúng ta ít chú ý đến. Tác giả nhắc đến mỗi sự vật ấy đều gắn bó với hai tiếng “Đất Nước” chính là muốn truyền tải tư tưởng: Đất Nước không tồn tại ở đâu xa xôi mà nó hóa thân, hiện hữu xung quanh mỗi chúng ta. Đó chính là mỗi sự vật mà chúng ta nhìn thấy, tất cả những sự vật nhỏ bé ấy đều góp phần làm nên dáng hình, diện mạo Đất Nước. + Còn “Sóng” của Xuân Quỳnh cũng vậy, nữ sĩ đã mượn hiện tượng tự nhiên của sóng biển để soi vào nhịp lòng mình, nhịp đập của con tim đang rung lên đồng điệu với nhịp sóng, đang bùng lên khát vọng trong tình yêu và nỗi nhớ: “Con sóng dưới lòng sâu Con sóng trên mặt nước Ôi con sóng nhớ bờ Ngày đêm không ngủ được” Những đợt sóng dâng trào, sóng tiếp sóng ào ạt lúc thì lăn tăn gối lên nhau trên “mặt nước”, lúc lại luôn tiềm ẩn cái dữ dội, ồn ào “lòng sâu” dưới đáy bề đại dương bao la thăm thẳm. Tất thảy những đợt sóng đều cuồn cuộn xô đuổi nhau đến tận chân trời, đưa sóng đến gần hơn với bờ. Bởi bờ chính là điểm đến của sóng, là chỗ dựa vững chắc cho điểm về của tình yêu, của sự bình yên và phẳng lặng. 3. Sự khác biệt: - Bên cạnh điểm giao thoa, kết sóng thì giữa hai đoạn thơ còn có điểm khác biệt rõ ràng. Nhưng chính điểm khác biệt ấy đã tạo nên cái độc đáo, sức hấp dẫn riêng của mỗi phong cách thi nhân. + Tình yêu đôi lứa trong đoạn thơ “Đất Nước” của Nguyễn Khoa Điềm gắn liền với tình yêu Đất nước, tình yêu lứa đôi dưới con mắt của ông là một thứ tình yêu “hóa thân”, “nảy mầm” nên tình yêu đất nước. Chính tình yêu đôi lứa cũng là một yếu tố góp phần làm nên diện mạo của một đất nước trù phú, tươi vui. Điều này, cũng đã được các nhà thơ cùng thời với Nguyễn Khoa Điềm ý thức rất rõ, ta có thể lấy dẫn chứng tiêu biểu trong bài thơ “Tiếng hát con tàu” của Chế Lan Viên: “Anh bỗng nhớ em như đông về nhớ rét Tình yêu ta như cánh kiến hoa vàng Như xuân đến chim rừng long trở biếc Tình yêu làm đất lạ hóa quê hương” Tình yêu đôi lứa hòa vào tình cảm Đất Nước Còn trong đoạn thơ của bài “Sóng”, tình yêu luôn tuyệt đối hóa trong tình yêu riêng tư, tình yêu đời thường. Cái chất đời thường trong tình yêu gắn liền với nỗi nhớ ấy đã được Xuân Quỳnh diễn tả thông qua hình tượng “sóng” với sự phân thân của nhân vật trữ tình “em”: “Lòng em nhớ đến anh Cả trong mơ còn thức” Đó là một “cái tôi” tràn đầy cảm xúc khi đang tự lòng mình diễn tả nỗi nhớ người yêu trào qua đầu ngọn bút. Tất cả như cuồng nhiệt, như say mê mà muốn nhấn chìm đi mọi thứ xung quanh. Chả thế mà bài thơ vốn được viết theo thể ngũ ngôn nay đến khổ thơ này đã tự dôi ra hẳn hai câu thơ và nhà thơ lại còn trực tiếp diễn tả nỗi nhớ ấy bằng chính nhịp đập của trái tim mình thì quả thật cái nỗi nhớ của cái tôi cá nhân ấy không có một bút lực nào có thể tả xiết. Trong một bài thơ khác của Xuân Quỳnh, nữ sĩ cũng đã từng thẳng thắn bộc bạch hết mọi tâm can của mình hướng tới người mình yêu. Đó là biểu hiện của một trái tim đang yêu chân thành, đằm thắm: “Em trở về đúng nghĩa trái tim em Là máu thịt đời thường ai chả có Cũng ngừng đập khi cuộc đời không còn nữa Vẫn yêu anh cả khi chết đi rồi” + Đoạn thơ “Đất Nước” sử dụng thể thơ tự do, kết hợp với nghệ thuật chiết tự từ “Đất là …” “Nước là …” cùng với việc sử dụng hàng loạt các hình ảnh sự vật tự nhiên đã có tác dụng diễn tả thật đắc tư tưởng Đất Nước của mình. Hướng người đọc đến sự hóa thân kỳ diệu của đất nước trong từng sự vật nhỏ bé, đơn sơ, bình dị đến lạ thường. + Đoạn thơ trong “Sóng” của Xuân Quỳnh sử dụng thể ngũ ngôn với việc mượn hình ảnh sóng biển để soi tỏ nhịp đập thổn thức của trái tim người phụ nữ đang yêu có tác dụng diễn tả thật đắt nỗi nhớ niềm thương và tấm lòng thủy chung son sắt của một tâm hồn đa sầu sa cảm. Như ta đã biết, nghệ thuật luôn đòi hỏi tính sáng tạo, mỗi người nghệ sĩ luôn cố gắng tạo cho mình một phong cách nghệ thuật riêng. Vì thế các tác phẩm tạo ra mới không bị nhòe lẫn vào các tác phẩm của nhà thơ khác. Không nằm ngoại lệ, Nguyễn Khoa Điềm luôn thể hiện một phong cách thơ trữ tình – chính luận. Với sự ý thức về vai trò, chức năng của một người nghệ sĩ, chiến sĩ thì đối với ông, thơ ca chính là ngọn nguồn cảm hứng viết lên những bản tình ca bất hủ về Đất Nước. Cho nên tình yêu đôi lứa dưới con mắt của nhà thơ nó chính là một phần biểu hiện của một tình yêu đất nước muôn đời. Còn thi sĩ Xuân Quỳnh thì ngược lại, bà tìm cho mình một tiếng nói riêng trong trái tim của một người phụ nữ hồn hậu, đa sầu đa cảm với những khoảnh khắc rung động trong tình yêu đôi lứa. Tình yêu ấy luôn cháy rực ngọn lửa trongc các trang thơ của Xuân Quỳnh thật muôn màu muôn vẻ. Vì thế, dưới con mắt của thi sĩ, tình yêu luôn được cụ thể hóa trong một tâm hồn khao khát hướng tới hạnh phúc riêng tư, đời thường. 4. Lý giải sự khác biệt: - Do hoàn cảnh sáng tác. - Do phong cách nghệ thuật, cá tính sáng tạo của mỗi nhà thơ. III. Kết thúc vấn đề: Như vậy, qua việc cảm nhận ở trên, ta thấy rằng cả hai đoạn thơ đều có chung đặc điểm viết về tình yêu đôi lứa nhưng mỗi thi sĩ lại có một tiếng nói riêng cho tư tưởng của bản thân mình. Với Nguyễn Khoa Điềm tình yêu đất nước là vĩnh cửu, với Xuân Quỳnh tình yêu đôi lứa là muôn thuở muôn đời. Chính mỗi người lại có một phong cách thơ và cách nhìn nhận riêng của mình về cuộc sống, đều góp phần đắc lực cho vườn thơ dân tộc thêm sáng trong và tỏa hương thơm ngát. |
