I.Vắc xin [Vaccine] là gì?
Theo Dược điển Việt Nam IV thì vaccine dùng cho người là những chế phẩm chứa các kháng nguyên có khả năng tạo miễn dịch chủ động và đặc hiệu để phòng bệnh do vi sinh vật gây nên. Vắc xin được sản xuất từ vi khuẩn, Rickettsia hoặc virus. Vắc xin dùng cho người có thể là [1] vi sinh vật đã được bất hoạt nhưng vẫn giữ được tính sinh miễn dịch; hoặc [2] vi sinh vật sống không độc; hoặc [3] các thành phần kháng nguyên của vi sinh vật.
II.Tại sao phải tiêm vắc xin?
Vì vắc xin kích thích hệ miễn dịch của cơ thể ghi nhớ và tạo ra kháng thể giúp chống lại những tác nhân tương tự gây bệnh. Tiêm vắc xin sẽ giúp chúng ta phòng chống bệnh đã được tiêm chủng.
III.Cơ chế sinh ra miễn dịch của Vắc xin như thế nào?
1. Miễn dịch thụ động
Đạt được khi một người được cung cấp kháng thể đối với một bệnh lý nào đó thay vì cơ thể phải tự sản sinh kháng thể thông qua hệ thống miễn dịch của cơ thể.
Ví dụ: Em bé sơ sinh thường có được khả năng miễn dịch thụ động từ mẹ qua nhau thai. Một người cũng có thể có được miễn dịch thụ động thông qua các chế phẩm máu có chứa kháng thể, như globulin miễn dịch, được cung cấp khi cần tác dụng bảo vệ ngay lập tức khỏi một bệnh cụ thể. Đây là lợi thế chủ yếu đối với khả năng miễn dịch thụ động, mang đến hiệu quả bảo vệ ngay lập tức, trong khi đó, miễn dịch chủ động cần có thời gian [thường là vài tuần] để hình thành khả năng miễn dịch.
Tuy nhiên, miễn dịch thụ động chỉ kéo dài trong một vài tuần hoặc vài tháng, trong khi miễn dịch chủ động là lâu dài.
2. Miễn dịch chủ động
Là loại miễn dịch có được khi tiếp xúc với vi khuẩn hoặc virus gây bệnh, khi đó cơ thể sẽ kích hoạt hệ thống miễn dịch để tạo ra các kháng thể bảo vệ đối với một căn bệnh cụ thể. Tiếp xúc với tác nhân gây bệnh có thể xảy ra thông qua tình trạng nhiễm trùng bệnh lý [dẫn đến hiện tượng miễn dịch tự nhiên] hoặc thông qua tiêm chủng vào cơ thể một dạng sinh vật bị bất hoạt hoặc làm suy yếu [miễn dịch đạt được do tiêm phòng vắc - xin]. Trong đó, vắc - xin thường là biện pháp cung cấp miễn dịch chủ động cho cơ thể từ khi còn nhỏ. Đây là chế phẩm sinh học mang tính kháng nguyên, nguồn gốc từ vi sinh vật [có thể có cấu trúc tương tự hoàn toàn hoặc một phần], được tiêm vào cơ thể để tạo miễn dịch chủ động đặc hiệu, giúp cho hệ miễn dịch của cơ thể tạo ra khả năng miễn dịch đối với một hoặc một số tác nhân gây bệnh cụ thể. Miễn dịch chủ động khi đã đạt được sẽ tồn tại rất lâu, đôi khi suốt đời.
IV.Vắc xin SARS-CoV-2 được hoạt động theo cơ thế nào?
Hiện tại Vắc xin SARS-CoV-2 đang được sản xuất theo 3 cơ chế:
1. Vắc xin mRNA: Vaccine đưa phân tử RNA được tổng hợp vào tế bào của cơ thể. Khi đã vào trong tế bào, mRNA tổng hợp của vaccine hoạt động như một mRNA tự nhiên, khởi động tổng hợp protein mới [bình thường protein này do virus tổng hợp]. Đến lượt protein mới này kích hoạt đáp ứng miễn dịch của cơ thể [adaptive immune response] chống lại protein của virus. Như vậy cơ thể được nhận vaccine, vừa tạo kháng nguyên [protein của virus], vừa tạo đáp ứng miễn dịch chống lại protein này [kháng thể + đáp ứng tế bào].
2. Vắc xin vector virut không có khả năng sao chép: Các loại vắc xin dựa trên vi rút vector khác với hầu hết các loại vắc xin thông thường ở chỗ chúng không thực sự chứa kháng nguyên, mà sử dụng chính tế bào của cơ thể để sản xuất chúng. Vắc xin được sản xuất bằng cách sử dụng một loại virus đã được biến đổi [vector] để vận chuyển mã di truyền cho kháng nguyên. Đối với vắc xin phòng virus Sars-Cov-2, mã di truyền là các protein gai trên bề mặt của virus. Khi vắc xin tiêm vào trong cơ thể, nó sẽ kích thích cơ thể tạo ra một lượng lớn kháng nguyên. Những kháng nguyên này sẽ kích hoạt phản ứng miễn dịch. Vắc-xin bắt chước những gì xảy ra trong quá trình lây nhiễm tự nhiên với một số mầm bệnh – đặc biệt là vi rút. Điều này có lợi thế là kích hoạt phản ứng miễn dịch tế bào mạnh mẽ của tế bào T cũng như sản xuất kháng thể của tế bào B.
3. Vắc xin virut giảm độc lực / bất hoạt: Đây là cách truyền thống để sản xuất vắc xin là dùng virut đã bị giảm độc lực [vi rút đã được làm yếu đi để nó không có khả năng gây bệnh được nữa ] hoặc bất hoạt [vi sinh vật đã bị bất hoạt hay bị giết chết nhưng vẫn giữ tính kháng nguyên ]. Sau khi tiêm vắc xin vào cơ thể, hệ miễn dịch ghi nhận rằng có “vật lạ” xâm nhập và phản ứng miễn dịch của cơ thể sẽ tạo ra kháng thể. Đồng thời, vắc xin giúp tế bào ghi nhớ nhận diện tác nhân gây bệnh, tiến hành tiêu diệt chúng nếu bị tấn công trong tương lai.
V.Các loại Vắc xin đang được nghiên cứu và sản xuất
VI.Kết quả một số cuộc thử nghiệm Vắc xin SARS-CoV-2
VII.Ước tính sản lượng tiêu thụ Vắc xin SARS-CoV-2 trong năm 2020 - 2021