Chơi chữ là một biện pháp tu từ xuất hiện từ lâu và gần gũi với ngôn ngữ đời thường. Nó giúp câu văn thể hiện sự hài hước, dí dỏm, làm cho bài viết, lời nói trở nên độc đáo và dễ nhớ.
Biện pháp tu từ chơi chữ thể hiện sự khéo léo, tinh tế của tác giả, mang đến nhiều ý nghĩa và tạo điểm nhấn cho toàn bộ bài thơ.
Chơi chữ không chỉ xuất hiện trong văn thơ mà còn trong lời nói hàng ngày, tạo ra những tiếng cười, làm phong phú thêm cuộc sống.
7. Bài Tập Về Chơi Chữ
- Phần Trắc Nghiệm
Câu 1.
Câu ca dao sau sử dụng lối chơi chữ nào?
"Trăng bao nhiêu tuổi trăng già, Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non?"
- Dùng cách điệp âm
- Dùng cặp từ trái nghĩa, dùng từ đồng âm
- Dùng từ đồng âm
- Dùng cặp từ trái nghĩa
Câu 2.
Lối chơi chữ nào được sử dụng trong câu "Cô Xuân đi chợ Hạ, mua cá thu về, chợ hãy còn đông..."
- Dùng từ đồng âm
- Dùng cặp từ trái nghĩa
- Dùng từ cùng trường nghĩa
- Dùng lối nói lái
Câu 3.
Chơi chữ là gì?
- Chơi chữ là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước, làm câu văn hấp dẫn và thú vị
- Chơi chữ là sự đảo ngược âm tiết, tạo ra nhạc điệu cho câu văn, câu thơ
- Cả A, B đều đúng
- Cả A, B đều sai
Câu 4.
Lối chơi chữ nào được sử dụng trong câu:
"Có tài mà cậy chi tài. Chữ tài liền với chữ tai một vần."
- Lối nói trại âm
- Từ ngữ đồng âm
- Dùng từ trái nghĩa
- Dùng lối nói gần nghĩa
Câu 5.
Câu sau sử dụng lối chơi chữ nào?
"Mời cô mời bác ăn chung, Sầu riêng mà hóa vui chung trăm nhà"
- Dùng từ ngữ trái nghĩa
- Dùng cách điệp âm
- Dùng lối nói lái
- Dùng từ đồng nghĩa
Phần Tự Luận
Bài 1.
Tìm các hiện tượng chơi chữ trong các phần trích sau và cho biết chúng thuộc về lối chơi chữ nào?
- Khi đi cưa ngọn, khi về cũng cưa ngọn
- Trên trời rơi xuống mà lại mau co
- Bò lang chạy vào làng Bo
- Leo thang tất phải theo lang
- Thợ ruộm khóc chồng:
Thiếp từ khi lá thắm xe duyên, khi vận tía, lúc cơn đen, điều dại, điều khôn nhờ bố đỏ.
Chàng ở dưới suối vàng có biết, vợ má hồng, con răng trắng, tím gan tím ruột với trời xanh.
Bài 2.
Trong bài thơ Bác Hồ đã dùng lối chơi chữ như thế nào?
"Cảm ơn bà biếu gói cam,
Nhận thì không đúng, từ làm sao đây?
Ăn quả nhớ kẻ trồng cây,
Phải chăng khổ tận đến ngày cam lai?"
Bài 3.
Mỗi câu sau đây có những tiếng nào chỉ các sự vật gần gũi nhau? Cách nói này có phải là chơi chữ không?
Trời mưa đất thịt trơn như mỡ, dò đến hàng nem chả muốn ăn.
Bà đồ Nứa, đi võng đòn tre, đến khóm trúc, thở dài hi hóp.
Bài 4.
Bài thơ dưới đây sử dụng lối chơi chữ nào?
"Duyên duyên ý ý tình tình
Đây đây đó đó tình tình ta
Năm năm tháng tháng ngày ngày
Chờ chờ đợi đợi, rày rày mai mai"
\>>> Xem thêm bài Phép Liệt Kê: Biện Pháp Tu Từ Tăng Cường Sức Hấp Dẫn của ACC GROUP
8. Câu hỏi thường gặp
Chơi chữ có phải là một phong cách văn bản chính không?
Chơi chữ là một phong cách văn bản phổ biến và có thể được sử dụng để làm cho văn bản trở nên độc đáo và hấp dẫn.
Ngoài những biện pháp tu từ thường gặp như nhân hóa, ẩn dụ, so sánh,..thì chơi chữ cũng là một biện pháp tu từ không thể thiếu trong chương trình Ngữ Văn. Vậy chơi chữ là gì? Tác dụng của chơi chữ như nào? Có bao nhiêu lối chơi chữ?
Mục lục bài viết
1. Chơi chữ là gì?
Chơi chữ là cách biến hóa ngôn từ kết hợp tính nghệ thuật, lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước,...làm câu văn trở nên hấp dẫn và thú vị.
Chơi chữ được sử dụng trong cuộc sống hàng ngày, thường trong văn thơ, đặc biệt là trong văn thơ trào phúng, trong câu đối, câu đố,…. Hiện nay, biện pháp tu từ này được sử dụng trong các tác phẩm văn học mang tính giáo dục cao.
Ví dụ:
- Con cá đối bỏ trong cối đá.
- Con mèo cái nằm trên mái kèo.
- Chán như con gián.
Xem thêm: Biện pháp tu từ là gì? Tác dụng của các biện pháp tu từ?
2. Phân loại các biện pháp chơi chữ:
Các lối chơi chữ thường gặp bao gồm 5 lối chơi chữ: Sử dụng từ đồng âm, sử dụng từ gần âm, sử dụng cách điệp âm, sử dụng lối nói lái và dùng từ đồng nghĩa, trái nghĩa, gần nghĩa.
2.1. Sử dụng từ đồng âm:
Sử dụng từ đồng âm trong chơi chữ là dựa trên hiện tượng đồng âm của một từ để tạo ra những câu nói có nhiều nghĩa khác nhau, gây bất ngờ thú vị cho người đọc, người nghe.
Ví dụ:
- "Hổ mang bò trên núi".
Ở ví dụ này có hai cách hiểu khác nhau. Cách hiểu thứ nhất “hổ mang” là tên của một loài rắn, “bò” có nghĩa là “trườn”, con rắn hổ mang đang trườn trên núi. Cách hiểu thứ hai, “hổ” và “bò” là tên của hai loại động vật, “mang” là động từ cùng nghĩa với từ “đem”, con hổ đem con bò trên núi. Như vậy, câu trên tùy theo cách hiểu lại có sự thay đổi về từ loại khác nhau, điều này xuất phát từ việc sử dụng từ đồng âm, tạo nên sự thú vị hơn cho câu nói.
- "Chị Xuân đi chợ mùa hè
Mua cá thu về chợ hãy còn đông".
Ở ví dụ này cũng có hai cách hiểu khác nhau. Cách hiểu thứ nhất, “Xuân” là tên của một chị gái, “thu” là tên của một loài cá, “đông” là chỉ tính chất của chợ tức là nhiều người, chị Xuân đã đi chợ vào mùa hè và mua cá thu, lúc chị đi về chợ vẫn còn nhiều người. Cách hiểu thứ hai “Xuân, Hạ, Thu, Đông” là tên của bốn mùa trong một năm, là hiện tượng tự nhiên trong thiên nhiên. Cách dùng từ đồng âm này giúp câu thơ trở nên hóm hỉnh, hài hước.
2.2. Sử dụng từ gần âm:
Cách chơi chữ sử dụng từ gần âm là sử dụng các từ gần giống nhau, nhưng mang ý nghĩa khác nhau.
Ví dụ:
"Có tài mà cậy chi tài
Chữ tài liền với chữ tai một vần".
Hai từ gần âm là “ tài, tai”, cách chơi chữ này có tác dụng là những người có tài sắc vẹn toàn thường gắn với những tai ương, những gian truân, khó khăn vất vả trong cuộc đời. Có một câu tục ngữ cũng có nghĩa tương tự là “ Hồng nhan bạc mệnh”.
2.3. Sử dụng cách điệp âm:
Điệp âm trong cách chơi chữ là trong một câu, một bài thơ, văn sử dụng nhiều từ có phụ âm đầu để tạo tính hài hước, thú vị.
Ví dụ:
“Mênh mông muôn mẫu một màu mưa
Mỏi mắt miên mang mãi mịt mờ
Mộng mị mỏi mòn mai một một
Mĩ miều mai mắn mây mà mơ”.
Ta thấy bài thơ của nhà thơ Tú Mỡ đã sử dụng lối chơi chữ điệp âm, toàn bộ âm đầu đều bắt đầu bằng chữ “M” nhằm tạo điểm nhấn cho bài thơ, diễn tả sự mịt mờ của không gian đầy mưa.
2.4. Sử dụng lối nói lái:
Nói lái hay còn gọi là cách nói ngược câu chữ, nói lái được coi là ít nghiêm trang, có tính cách bông đùa, mỉa mai, châm biếm, một số dùng để diễn tả sự thô tục một cách kín đáo.
Loại chơi chữ này không phải người đọc, người nghe nào cũng hiểu được hàm ý của tác giả nếu như không suy luận hay phân tích từng từ một.
Ví dụ:
- "Một con cá đối nằm trên cối đá
Hai con cá đối nằm trên cối đá".
- "Một thầy giáo tháo giày, hai thầy giáo tháo giày, ba thầy giáo…."
Cách nói lái: Cá đối - cối đá, thày giáo - tháo giày.
2.5. Sử dụng từ đồng nghĩa, trái nghĩa, gần nghĩa:
- Từ đồng nghĩa là những từ có nghĩa giống nhau hoặc gần giống nhau.
Ví dụ:
"Đi tu phật bắt ăn chay
Thịt chó ăn được, thịt cầy thì không".
“Chó và cầy” là tên của chó, ở đây cầy và chó chỉ là tên gọi khác nhau của loài chó ở từng vùng miền địa phương.
- Từ trái nghĩa là những từ mang nghĩa trái ngược nhau.
Ví dụ:
"Trăng bao nhiêu tuổi trăng già
Núi bao nhiêu tuổi gọi là núi non".
Sử dụng cặp từ trái nghĩa “già và non”.
- Từ gần nghĩa là những từ có gần nghĩa với nhau.
Ví dụ:
"Nửa đêm giờ tý canh ba.
Vợ tôi con gái, đàn bà nữ nhi".
Hai từ gần nghĩa là “con gái, nữ nhi, vợ, đàn bà”.
3. Tác dụng của biện pháp tu từ chơi chữ:
- Biện pháp tu từ chơi chữ giúp câu văn trở nên hài hước, dí dỏm, thú vị gây ấn tượng đối với người đọc, người nghe. Đây cũng là điểm nhấn giúp bài viết, lời nói khi sử dụng biện pháp chơi chữ được ghi nhớ lâu dài.
Bằng cách chơi chữ cho thấy sự khéo léo của tác giả biết lồng ghép câu từ với ý nghĩa, khiến câu văn mang đậm sự trào phúng, dí dỏm có nhiều ý nghĩa sâu sắc nhưng tinh tế không lộ liễu.
- Biện pháp tu từ chơi chữ còn mang tính giáo dục cao.
- Tạo ra những tiếng cười, niềm vui mang đến với mọi người.
4. Khi nào sử dụng biện pháp tu từ chơi chữ?
Không giống như các biện pháp tu từ khác như nhân hóa, ẩn dụ, hoán dụ,…biện pháp chơi chữ gần gũi với đời sống của con người nên được sử dụng rất phổ biến từ trong văn học đến cuộc sống hàng ngày.
Khi người diễn đạt muốn tạo tiếng cười, sự sảng khoái vui vẻ mà mang ý nghĩa sâu sắc, tinh tế đến với mọi người thì cũng chính là lúc sử dụng nghệ thuật chơi chữ.
Chơi chữ thường xuất hiện ở trong thơ ca, văn học; câu đối ca dao; trong giao tiếp hàng ngày.
- Trong văn học, thơ ca: Bằng sự khéo léo của các nhà thơ, nhà văn nghệ thuật nên chơi chữ được thể hiện theo nhiều kiểu đa dạng như: đồng âm, điệp âm, nói lái, đồng nghĩa,…
Ví dụ:
Duyên duyên ý ý tình tình
Đây đây đó đó tình tình ta ta
Năm năm tháng tháng ngày ngày
Chờ chờ đợi đợi, rày rày mai mai.
- Trong câu đối ca dao: Chơi chữ trong câu đối ca dao giúp trở nên vui vẻ, tạo tiếng cười nhưng mang ý nghĩa thông điệp thâm sâu đậm tính giáo dục.
Ví dụ:
Con kiến mà leo canh đa
Leo phải cành hụt leo ra leo vào
Con kiến mà leo cành đào
Leo phải cành cụt leo vào leo ra.
- Trong giao tiếp hàng ngày: Chơi chữ được sử dụng trong giao tiếp hằng ngày xuất hiện sớm hơn trong văn học. Với tính hài hước dí dỏm tạo tiếng cười cho mọi người nên chơi chữ được sử dụng rất phổ biến.