Vào năm 1895, nhà hóa học người Thụy Điển Alfred Nobel, cha đẻ của thuốc nổ, đã lập di chúc để lại hầu như toàn bộ tài sản, theo thời giá hiện nay vào khoảng 148 triệu bảng Anh [4.323 tỉ đồng].
Ban đầu, tổng cộng có 5 hạng mục giải được công bố vào tuần thứ hai của tháng 10 hằng năm, bao gồm: y sinh, hóa học, vật lý, văn chương và hòa bình.
Đến năm 1968, ngân hàng trung ương Thụy Điển đóng góp để mở thêm giải dành cho kinh tế. Tất cả giải thưởng đều được trao tại Thụy Điển vào tháng 12, trừ giải Nobel Hòa bình ở Na Uy.
Giá trị giải thưởng năm nay là 9 triệu krona Thụy Điển [tương đương 21,16 tỉ đồng].
[VIDEO] Tổng thống Trump tin mình xứng đáng nhận giải Nobel
Những thông tin thú vị về giải Nobel
Không phải ai được đề cử cũng thành công, chẳng hạn nhà vật lý người Áo Lise Meitner [sau đó chuyển quốc tịch sang Thụy Điển] được đề cử tổng cộng 48 lần, nhưng vẫn vô duyên với giải thưởng.
Dù giá trị giải thưởng là 9 triệu krona, nhưng do đa số giải thưởng được trao cho từ 2 đến 3 người, mỗi người có thể chỉ nhận được 2,25 triệu krona.
Đối với một người, tấm huy chương vàng có thể mang đến khoản lợi nhuận hơn cả tiền mặt được trao. Vào năm 2014, nhà sinh học người Mỹ James Watson đã trở thành nhà đoạt giải Nobel đầu tiên bán đấu giá huy chương trong lúc còn sống.
Người mua là tỉ phú Alisher Usmanov, tỉ phú giàu nhất Nga với giá trị tài sản 13 tỉ USD [tính đến tháng 6.2019, theo Forbes], với giá 4,1 triệu USD. Sau khi mua, tỉ phú Nga tặng lại huy chương cho chủ nhân cũ của nó.
Một năm trước đó, gia đình nhà vật lý Francis Crick [người Anh], qua đời năm 2004, đã bán huy chương của người thân với giá 2,27 triệu USD.
Sau khi hoãn giải Nobel Văn chương hồi năm ngoái vì bê bối tấn công tình dục, Viện Hàn lâm khoa học hoàng gia Thụy Điển quyết định trao hai giải trong năm nay.
Trước đó, giải này đã 7 lần bị hoãn, trong năm 1915, 1919, 1925, 1926, 1927, 1936 và 1949. Tất cả đều trao giải đúp vào năm sau.
Giải thưởng Nobel được coi là giải thưởng có uy tín nhất trong lĩnh vực văn học, y học, vật lý, hóa học, hòa bình, và kinh tế. Danh sách những người được nhận giải Nobel hàng năm của 6 lĩnh vực tiêu biểu: Y học, Vật lý, Hóa học, Văn học, Hòa bình và Kinh tế thường được công bố trong các tuần đầu tháng 10.
Giải thưởng cao quý này đã có lịch sử hơn 100 năm, bắt đầu từ ý tưởng của nhà công nghiệp & phát minh người Thuỵ Điển Alfred Nobel [1833-1896, ông có đến 355 bằng phát minh sáng chế], với phát minh nổi tiếng nhất: sáng chế ra thuốc nổ - động lực’ của chiến tranh!.
Alfred Nobel,đã ghi nguyện vọng đó trong chúc thư lập tại Paris năm 1895, tức là một năm trước khi ông qua đời. Nobel di chúc dành 94% tổng tài sản của mình để thành lập năm giải thưởng Nobel, tài sản của ông để lại tính theo giá trị hiện tại được tính là trên 200 triệu đô la Mỹ, được làm vốn lấy lãi hàng năm để trao thưởng cho “những người đã có những công trình đóng góp to lớn cho nhân loại trong năm trước”.
Di chúc để lại 94% tài sản làm giải Nobel
Chúc thư của Alfred Nobel phân chia các nhóm giải thưởng như sau:
“Đầu tiên dành cho tác giả của phát hiện hoặc phát minh quan trọng trong lĩnh vực vật lý; thứ hai là tác giả của phát hiện hay phát minh quan trọng trong lĩnh vực hoá học; thứ ba cho tác giả của các công trình phát hiện quan trọng về sinh lý học hoặc y học; giải thứ tư dành cho tác giả của tác phẩm văn học có ý tưởng lớn; giải thứ năm để trao tặng cho nhân vật có đóng góp lớn lao nhất giúp các dân tộc đoàn kết xích lại gần nhau, giúp xoá bỏ, hạn chế vũ khí hoặc có công thúc đẩy hoà bình”.
Ngoài ra, Alfred Nobel đã chỉ định trong di chúc những uỷ ban khác nhau để trao giải thưởng hàng năm. Đó là: Viện hàn lâm Thuỵ Điển chịu trách nhiệm giải Văn học, Viện Karolinska Institut trao giải Y học, Viện hàn lâm khoa học Hoàng gia Thụy Điển phụ trách giải Vật lý và Hoá học. Ngoài ra, một uỷ ban đặc biệt gồm 5 thành viên do Quốc hội Na Uy bầu ra phụ trách trao giải Hoà bình.
Và giải cuối cùng là giải Kinh tế mới được thành lập vào năm 1968 bởi ngân hàng trung ương Thuỵ Điển [Riksbank] để tưởng nhớ đến Alfred Nobel. Ngân hàng này hàng năm rót cho Quỹ Nobel một khoản tiền để trao giải Nobel này. Các Ban của Quỹ Nobel đã quyết định rằng sau bổ sung này, sẽ không cho phép có thêm giải thưởng Nobel mới nữa.
Trong mỗi lĩnh vực, Ủy ban Nobel gửi mẫu đề cử cho khoảng 3.000 cá nhân, thường là vào tháng Chín năm trước khi giải thưởng hàng năm được trao. Những cá nhân này nói chung là các học giả nổi bật làm việc trong một khu vực có liên quan… Ủy ban Nobel chọn ra khoảng 300 người đoạt giải thưởng tiềm năng ...
Danh sách đề cử sau đó sẽ được một uỷ ban đặc biệt gồm 5 viện sĩ hàn lâm, được bầu 3 năm một lần, sàng lọc từ đầu năm. Trước mùa hè, ban giám khảo ấn định danh sách cuối cùng gồm 5 cái tên hoặc nhóm người. Người trúng giải được bầu kín trong uỷ ban vào đầu tháng 10. Bốn người bị loại sẽ được đặc cách tham gia vào lần lựa chọn cho giải năm sau.
Từ năm 1974, người đoạt giải phải vẫn còn sống vào thời điểm công bố tháng Mười, vì quy tắc là các giải thưởng không được trao sau khi chết. Mặc dù ý chí của Nobel nói rằng giải thưởng nên được trao cho những đóng góp "trong các năm trước", nhưng giải thưởng dành cho vật lý, hóa học, và y học thường được trao cho các thành tích đã được chấp nhận rộng rãi, mà điều này thường mất nhiều thập kỷ.
Tuần đầu của tháng 10, lần lượt những người được nhận trong các lĩnh vực sẽ được công bố trong các cuộc họp báo mỗi ngày, mỗi giải không được chia sẻ trong hơn ba người. Những người đoạt giải, nhận được một huy chương vàng, một bằng chứng nhận và một khoản tiền, đến giờ giá trị khoản tiền mỗi giải Nobel là 8 triệu cua-ron tiền Thuỵ Điển, tương đương khoảng trên 900 nghìn đô la Mỹ, người đoạt giải nhận cả hay chia đôi, chia ba khoản tiền đó. Các giải thưởng Nobel Hóa học, Văn học, Hòa bình, Vật lý, và Sinh lý học đầu tiên được trao vào năm 1901.
Wilhelm Konrad Röntgen [1845 – 1923] Nhà vật lý người Đức đã được nhận giải Nobel vật lý đầu tiên vào năm 1901 – là người đã khám phá ra bức xạ điện từ ở một bước sóng phạm vi được gọi là X-quang hay tia Röntgen. Cho đến nay 70% các giải Nobel vật lý là dành cho các phát minh, chỉ 30% là dành có các sáng chế.
Emil von Behring [1854 – 1017] là nhà sinh lý học-vi trùng học người Đức đã đoạt giải Nobel Sinh lý học – Y học đầu tiên. Trong những năm 1890, von Behring phát triển một chất kháng độc để điều trị bệnh bạch hầu, cho đến trước đó đã gây ra hàng ngàn ca tử vong mỗi năm.
Albert Einstein [1879-1955], một nhà vật lý lý thuyết người Đức, ông đã phát triển lý thuyết tương đối tổng quát, một trong hai trụ cột của vật lý hiện đại [cùng với cơ học lượng tử]. Ông là nhà khoa học nổi tiếng nhất trong lịch sử thế giới hiện đại, được trao giải Nobel Vật lý vào năm 1921 vì phát hiện định luật hiệu ứng quang điện
Cái giá của những tấm huy chương Nobel
Giải Nobel, phần thưởng cao quý nhất biểu tượng của công lao vĩ đại đóng góp cho nhân loại. Bên cạnh hình ảnh rất nhân bản và hòa bình, những tấm huy chương Nobel được làm bằng hỗn hợp của vàng và bạc với 24 carat hoặc mạ vàng 4,8 g, còn mang giá trị vật chất mua bán được.
Trong lịch sử 114 năm của mình, đã có 889 giải Nobel được trao cho những công trình làm nên thành tựu lớn trong các lĩnh vực Hoà bình, Văn học, Y học, Vật lý, Hoá học và kinh tế. Nếu như danh hiệu Nobel là vô giá thì những tấm huy chương bằng 150 gram vàng 18 ca-ra chạm hình Alfered Nobel lại có giá của nó, thậm chí là rất cao. Có lẽ thế mà đã có khoảng một chục tấm huy chương Nobel được bán đấu giá.
Mới đây, nhiều tấm huy chương của giải Nobel vật lý, Hoá học hay Kinh tế đã được bán với khoảng từ 300.000 đến 400.000 đô la. Với giải Nobel Hoà bình, tấm huy chương của người Bỉ Auguste Beernaert [được trao năm 1909] đã đạt tới giá 661 nghìn đô la và huy chương Nobel của Carlos Saavedra Lamas, người Argentina, nhận năm 1936, thậm chí đã tìm được người mua với giá kỷ lục 1,16 triệu đô la.
Thế nhưng huy chương Nobel Y học vẫn giữ giá nhất. Rất hiếm có người nhận giải trong lĩnh vực này muốn nhượng lại biểu tượng phần thưởng của mình khi còn sống. Kỷ lục hiện nay là của James Watson, người Mỹ được nhận giải nobel Y học năm 1962 cho những phát hiện ra cấu trúc ADN. Ông đã bán được tấm huy chương Nobel của mình với giá 4,76 triệu đô la hồi tháng 12/2014. Trong khi đó chỉ trước đó có 20 tháng, những người được thừa kế của nhà khoa học Anh Francis Crick, nhận chung Nobel Y học với James Watson, lại chỉ bán được tấm huy chương với giá chưa bằng một nửa.
Một trường hợp khác cũng đáng nói, đó là nhà khoa học người Mỹ, Leon Lederman, nhận giải Nobel Vật lý năm 1988. Nay đã 93 tuổi nhưng tháng Năm vừa qua ông vẫn quyết định đem bán huy chương Nobel của mình và đã thu về 765 nghìn đô la.
Vì sao không có giải Nobel toán học?
“Giải FIELDS” giành cho Toán học ra đời vào năm 1932. Trong bản ghi nhớ [memodanrum] ghi rõ: giải này là “Những huy chương quốc tế dành cho những kết quả xuất sắc trong toán học”. Giải này được trao từ năm 1936. Cha đẻ của giải thưởng này là John Charles Fields, Chủ tịch của Ủy ban tổ chức các đại hội toán học quốc tế trong những năm 1923-1932. Giải thưởng này đặt ra để “lấp chỗ trống” cho việc không có giải Nobel về toán học.
Về nguyên nhân của “chỗ trống này, có một giả thuyết cho rằng liên quan đến tên tuổi của một nhân vật sống cùng thời với Nobel, đó là nhà toán học lỗi lạc người Thụy Điển Mittag Leffler. Theo đó, nguyên nhân là do nhà toán học Mittag Leffler đã đeo đuổi và ve vãn vợ của Nobel. Mà Mittag Leffler lúc bấy giờ là người đứng đầu không thể chối cãi của nền toán học Thụy Điển. Và Nobel hiểu rằng, nếu có giải thưởng mang tên ông dành cho các nhà toán học, thì chắc chắn lúc bấy giờ nó sẽ rơi vào tay Leffler, kẻ tình địch của Nobel.