CÁC ĐẶC TRƯNG CƠ BẢN CỦA QUẦN THỂ SINH VẬT
Mỗi quần thể sinh vật có đặc trưng cơ bản riêng, là những dấu hiệu phân biệt giữa quần thể này và quần thể khác. Đó là các đặc trưng về tỉ lệ giới tính, nhóm tuổi, sự phân bố cá thể, mật độ cá thể, kích thước quần thể ….
I. TỈ LỆ GIỚI TÍNH:
– Tỉ lệ giới tính là tỉ số giữa số lượng cá thể đực / số lượng cá thể cái trong quần thể. Tỉ lệ giới tính thường xấp xỉ 1/1. Tuy nhiên trong quá trình sống tỉ lệ này có thể thay đổi tuỳ từng loài, từng thời gian, tuỳ điều kiện sống, mùa sinh sản, sinh lí và tập tính của sinh vật.
II. NHÓM TUỔI:
– Người ta chia cấu trúc tuổi thành:
+ Tuổi sinh lí: khoảng thời gian sống có thể đạt đến của cá thể.
+ Tuổi sinh thái: thời gian sống thực tế của cá thể
+ Tuổi quần thể:tuổi bình quân của các cá thể trong quần thể.
– Thành phần nhóm tuổi của quần thể thay đổi tuỳ từng loài và điều kiện sống của môi trường. Khi nguồn sống suy giảm, điều kiện khí hậu xấu đi hay xảy ra dịch bệnh … thì các cá thể già và non chết nhiều hơn các cá thể thuộc nhóm tuổi trung bình.
– Các nghiên cứu về nhóm tuổi giúp chúng ta bảo vệ và khai thác tài nguyên sinh vật có hiệu quả hơn. Ví dụ: khi đánh cá, nếu các mẻ lưới đều thu được số lượng cá lớn chiếm ưu thế è nghề đánh cá chưa khai thác hết tiềm năng; nếu chỉ thu được cá nhỏ è nghề cá đã khai thác quá mức.
III. SỰ PHÂN BỐ CÁ THỂ TRONG QUẦN THỂ
Gồm 3 kiểu phân bố:
1. Phân bố theo nhóm:
– Là kiểu phân bố phổ biến nhất, các quần thể tập trung theo nhóm ở những nơi có điều kiện sống tốt nhất. Kiểu phân bố này có ở những động vật sống bầy đàn, các cá thể này hỗ trợ lẫn nhau chống lại điều kiện bất lợi của môi trường [di cư, trú đông, chống kẻ thù …]
2. Phân bố đồng đều:
– Thường gặp khi điều kiện sống phân bố đồng đều và có sự cạnh tranh gay gắt giữa các cá thể trong quần thể. Kiểu phân bố này làm giảm sự cạnh tranh gay gắt.
3. Phân bố ngẫu nhiên:
– Là dạng trung gian của 2 dạng trên. Kiểu phân bố này giúp sinh vật tận dụng được nguồn sống tiềm tàng của môi trường.
IV. MẬT ĐỘ CÁ THỂ TRONG QUẦN THỂ:
– Là số lượng sinh vật sống trên 1 đơn vị diện tích hay thể tích của quần thể. Mật độ cá thể trong quần thể có ảnh hưởng đến mức độ sử dụng nguồn sống trong môi trường, đến khả năng sinh sản và tử vong của cá thể. Mật độ cá thể không cố định mà thay đổi theo mùa, năm hay tuỳ theo điều kiện sống.
Sự khác nhau về tỉ lệ giới tính của các quần thể sinh vật
|
Tỉ lệ giới tính |
Các nhân tố ảnh hưởng đến tỉ lệ giới tính |
|
Ngỗng và vịt có tỉ lệ giới tính là 40/60 Trước mùa sinh sản, nhiều loài thằn lằn, rắn có số lượng cá thể cái nhiều hơn cá thể đực. Sau mùa đẻ trứng, số lượng cá thể đực và cái gần bằng nhau. |
Do tỉ lệ tử vong khác nhau giữa các cá thể đực và cái, cá thể cái trong mùa sinh sản chết nhiều hơn cá thể đực |
|
Với loài kiến nâu [Formica rufa], nếu đẻ trứng ở nhiệt độ thấp hơn 20oC thì trứng nở ra toàn cá thể cái, nếu đẻ trứng ở nhiệt độ trên 20oC thì trứng nở ra hầu hết là cá thể đực. |
Tỉ lệ giới tính thay đổi tùy theo điều kiện môi trường sống [nhiệt độ] |
|
Gà, hươu, nai có số lượng cá thể cái nhiều hơn cá thể đực gấp 2 hoặc 3 lần, đôi khi tới 10 lần |
Do đặc điểm sinh sản và tập tính đa thê ở động vật |
|
Muỗi đực tập trung ở một nơi riêng với số lượng nhiều hơn muỗi cái |
Do sự khác nhau về đặc điểm sinh lí và tập tính của con đực và con cái – muỗi đực không hút máu như muỗi cái. Muỗi đực tập trung ở một chỗ còn muỗi cái bay khắp nơi tìm động vật hút máu. |
|
Ở cây thiên nam tinh [Arisaema japonica] thuộc họ Ráy, củ rễ loại lớn có nhiều chất dinh dưỡng khi nảy chồi sẽ cho ra cây có hoa cái, còn loại rễ nhỏ nảy chồi cho ra cây có hoa đực. |
Tỉ lệ giới tính phụ thuộc vào lượng chất dinh dưỡng tích lũy trong cơ thể. |
Câu hỏi: Đặc trưng cơ bản của quần thể là gì?
Lời giải:
Mỗiquần thểsinh vật cóđặc trưng cơ bảnriêng,lànhững dấu hiệu phân biệt giữaquần thểnày vàquần thểkhác. Đólàcácđặc trưng :
- Mật độ cá thể của quần thể
- Sự phân bố cá thể
-Tỉ lệ giới tính
- Cấu trúctuổi
- Kích thước quần thể
- Sự tăng trưởng của quần thể
-Tăng trưởng của quần thể người
Cùng Top lời giải tìm hiểu chi tiết hơn về quần thể và cácnhé:
Quần thể có các đặc trưng cơ bản sau:
1. Mật độ cá thể của quần thể
- Mật độ cá thế của quần thể là số lượng cá thể của quần thể trên một đơn vị diện tích hay thể tích của quần thể.
- Mật độ cá thể có ảnh hưởng tới mức độ sử dụng nguồn sống trong môi trường, tới khả năng sinh sản và tử vong của quần thể.
2. Sự phân bố cá thể
Có 3 kiểu phân bố cá thể trong quần thể:
* Tỉ lệ giới tính
-Là tỉ lệ giữa số cá thể đực và cái trong quần thể.
- Tỉ lệ giới tính thay đổi và chịu ảnh hưởng của nhiều nhân tố [điều kiện sống của môi trường, đặc điểm sinh sản, sinh lí và tập tính của sinh vật.....].
4. Cấu trúctuổi
- Người ta chia cấu trúc tuổi thành:
+ Tuổi sinh lí: khoảng thời gian sống có thể đạt đến của cá thể.
+ Tuổi sinh thái: thời gian sống thực tế của cá thể
+ Tuổi quần thể: tuổi bình quân của các cá thể trong quần thể.
- Thành phần nhóm tuổi của quần thể thay đổi tuỳ từng loài và điều kiện sống của môi trường. Khi nguồn sống suy giảm, điều kiện khí hậu xấu đi hay xảy ra dịch bệnh … thì các cá thể già và non chết nhiều hơn các cá thể thuộc nhóm tuổi trung bình.
- Các nghiên cứu về nhóm tuổi giúp chúng ta bảo vệ và khai thác tài nguyên sinh vật có hiệu quả hơn. Ví dụ: khi đánh cá, nếu các mẻ lưới đều thu được số lượng cá lớn chiếm ưu thế → nghề đánh cá chưa khai thác hết tiềm năng; nếu chỉ thu được cá nhỏ → nghề cá đã khai thác quá mức.
5. Kích thước quần thể
- Là số lượng cá thể [hoặc sản lượng hay năng lượng] của quần thể.
-Kích thước quần thể dao động trong khoảng từ kích thước tối thiểu đến kích thước tối đa.
+ Kích thước tối thiểu là số lượng cá thể ít nhất mà quần thể cần để duy trì và phát triển. Nếu kích thước quần thể ở dưới kích thước tối thiểu thì quần thể rơi vào trạng thái suy giảm dẫn đến diệt vong do nguyên nhân là:
- Số lượng cá thể quá ít, sự hỗ trợ trong quần thể giảm.
- Khả năng sinh sản giảm do cơ hội gặp nhau của các cá thể đực và cái ít.
- Số lượng ít nên thường xảy ra giao phối gần.
+ Kích thước tối đa là giới hạn cuối cùng về số lượng mà quần thể có thể đạt được, phù hợp với khả năng cung cấp nguồn sống của môi trường.
- Kích thước quần thể phụ thuộc vào sức sinh sản, mức độ tử vong, sự phát tán cá thể [xuất cư, nhập cư] của quần thể sinh vật.
Nt= N0+ B – D + I – E
[Trong đó: N0: Số lượng cá thể ban đầu ;B: Số lượng sinh ra ; D: Số lượng tử vong; I: Số lượng nhập cư ; E: Số lượng xuất cư].
6. Sự tăng trưởng của quần thể
- Tăng trưởng kích thước quần thể trong điều kiện môi trường không bị giới hạn [điều kiện môi trường hoàn toàn thuận lợi]: Quần thể có tiềm năng sinh học cao tăng trưởng theo tiềm năng sinh học [đường cong tăng trưởng hình chữ J].
- Tăng trưởng kích thước quần thể trong điều kiện môi trường bị giới hạn [điều kiện môi trường hoàn toàn thuận lợi]: Quần thể tăng trưởng giảm [đường cong tăng trưởng hình chữ S].
7. Tăng trưởng của quần thể người
- Dân số thế giới tăng liên tục trong suốt quá trình phát triển lịch sử.
- Dân số nhân loại phát triển theo 3 giai đoạn:
+ Giai đoạn nguyên thuỷ, dân số tăng chậm.
+ Giai đoạn nền văn minh nông nghiệp, dân số bắt đầu tăng.
+ Giai đoạn công nghiệp, nhất là giai đoạn hậu công nghiệp, dân số tăng mạnh → bùng nổ dân số.
- Dân số tăng nhanh là nguyên nhân làm chất lượng môi trường giảm sút.
- Cấu trúc dân số của quần thể người được thể hiện qua tháp dân số. Tháp dân số cho biết dân số của quần thể đang phát triển, ổn định hay suy giảm.
Các dấu hiệu đặc trưng cơ bản của quần thể là
A. cấu trúc giới tính, cấu trúc tuổi, sự phân bố cá thể, mật độ, kích thước, kiểu tăng trưởng
B. sự phân bố cá thể, mật độ cá thể, sức sinh sản, sự tử vong, kiểu tăng trưởng
C. cấu trúc giới tính, mật độ cá thể, sức sinh sản, sự tử vong, kiểu tăng trưởng
D. độ nhiều, sự phân bố cá thể, mật độ cá thể, sức sinh sản, sự tử vong, kiểu tăng trưởng