Hoại sinh kí sinh cộng sinh là gì năm 2024

Hội sinh hay quan hệ hội sinh (Commensalism) là một tương tác sinh học lâu dài và gắn kết với nhau (giống như cộng sinh) trong đó một bên trong quan hệ hội sinh các thành viên của một loài được hưởng lợi trong khi các loài khác không được hưởng lợi và cũng không bị tổn hại gì cả. Điều này khác với quan hệ cộng sinh, trong đó cả hai sinh vật đều có lợi và gắn kết chặt chẽ lẫn nhau, và quan hệ ký sinh (ký sinh trùng), trong đó một bên sẽ có lợi và gắn chặt với nguồn lợi đó trong khi bên kia (vật chủ) là đối tượng bị tổn hại.

Đặc điểm[sửa | sửa mã nguồn]

Các mối quan hệ hội sinh (các loài được hưởng lợi từ tự tụ hợp này) có thể có được chất dinh dưỡng, nơi trú ẩn, hỗ trợ, hoặc được quá giang từ các loài vật chủ, mà là đáng kể không bị ảnh hưởng. Quan hệ hội sinh thường là giữa một vật chủ lớn hơn và một kẻ bu bám nhỏ hơn. Nhiều loài chim sống trên cơ thể động vật ăn cỏ có vú lớn hoặc ăn côn trùng được nuôi bằng động vật có vú, hoặc nhiều loài cá bám theo những con cá ăn thịt để nhặt nhạnh những mẫu thịt còn thừa, hoặc nhiều loài cá nhỏ bám trên lưng con cá đuối hay những con rùa để tiết kiệm sức lực phải di chuyển đường xa.

Những con vật này đã thiết lập một mối quan hệ giao tiếp với con người, trong đó những con vật được lợi nhưng con người lại nhận được ít lợi ích hoặc tổn hại. Những động vật có khả năng tận dụng tối đa các nguồn lực gắn liền với các trại của con người sẽ là những cá thể 'thuần hóa': ít hung hăng hơn, với khoảng cách chiến đấu hoặc khoảng cách bay ngắn hơn. Sau đó, những con vật này phát triển các mối quan hệ xã hội hoặc kinh tế gần gũi hơn với con người và dẫn đến một mối quan hệ thuần hóa. Sự nhảy vọt từ một quần thể hoang dã đến một cá thể thuần hóa chỉ có thể xảy ra sau khi động vật đã tiến triển sang thói quen, đến cộng đồng và quan hệ đối tác, tại thời điểm đó việc thiết lập mối quan hệ đối ứng giữa động vật và con người sẽ đặt nền móng cho thuần hóa, bao gồm cả nuôi nhốt và nhân giống do con người kiểm soát.

Từ quan điểm này, sự thuần hóa động vật là một quá trình đồng hóa, trong đó quần thể phản ứng với áp lực chọn lọc trong khi thích nghi với một tiểu thuyết mới bao gồm một loài khác có hành vi phát triển. Một ví dụ có lẽ là kinh điển nhất chính là mối quan hệ giữa loài sói với con người trong quá trình thuần hóa loài sói trở thành chó nhà. Ban đầu, có lẽ đã có những cá thể sói hoang lang thang, lạc bầy, bị chối bỏ sẽ quanh quẩn bên cạnh con người để nhặt những mẫu thịt người, con người với lòng vị tha có lẽ đã không ngần ngại ném những miếng thức ăn cho chúng và cũng không ảnh hưởng đến nguồn thức ăn của người, dần dà những con sói này quanh quẩn bên con người ở một khoảng cách nhất định, đồng thời với giác quan tinh nhạy, chúng cũng cảnh báo con người về mối hiểm họa từ dã thú và có lẽ mối quan hệ này đã được thiết lập.

Ký sinh trùng là những sinh vật muốn tồn tại phải sống nhờ vào sinh vật đang sống khác. Ký sinh trùng ở người là những sinh vật sống ký sinh trên cơ thể người.

Các loại ký sinh trùng ở người rất đa dạng, có thể ký sinh hoàn toàn hoặc ký sinh không hoàn toàn, ký sinh nội sinh hoặc ngoại sinh, ký sinh trùng trên da người hoặc ký sinh trùng dưới da,..

Ký sinh trùng là những sinh vật muốn tồn tại phải sống nhờ vào sinh vật đang sống khác như con người, động vật và thực vật. Những sinh vật bị ký sinh gọi là vật chủ. Ký sinh trùng sẽ chiếm sinh chất của vật chủ để tồn tại và phát triển. Ký sinh trùng y học là lĩnh vực nghiên cứu những ký sinh trùng ký sinh và gây bệnh ở người.

Ký sinh trùng ở người có nhiều hình thức ký sinh như:

• Ký sinh hoàn toàn: còn gọi là ký sinh bắt buộc suốt đời như giun đũa, giun tóc, giun móc. Hoặc ký sinh không hoàn toàn: là hình thức ký sinh tạm thời, lúc ký sinh, lúc tự do sinh côn trùng hút máu.
• Nội ký sinh: là hình thức ký sinh bên trong cơ thể người như sán dây, sán lá gan,... Hoặc ngoại ký sinh là hình thức ký sinh bên ngoài cơ thể như bám vào da hay hút máu qua da như tiết túc y học. Có loại ký sinh trùng trên da người, cũng có loại ký sinh trùng dưới da.
• Ký sinh trùng có thể chỉ ký sinh trên một loài vật chủ nhất định, nếu lạc chỗ chúng sẽ không tồn tại được như giun đũa. Hoặc ký sinh trùng có khả năng ký sinh và phát triển trên nhiều vật chủ khác nhau như sán lá phổi, sán lá gan,...

Ký sinh trùng sống dựa vào vật chủ

2. Ký sinh trùng ở người sinh sản và phát triển như thế nào?

2.1. Ký sinh trùng ở người sinh sản như thế nào?

Ký sinh trùng ở người có nhiều hình thức sinh sản như:

• Sinh sản vô tính bằng cách nhân đôi tế bào. Với phương thức này, một cá thể sẽ tự nhân đôi thành hai cá thể mới mà không có sự giao phối giữa con đực và con cái. Thường gặp ở các ký sinh trùng đơn bào như trùng roi, amip, ký sinh trùng sốt rét,...
• Sinh sản hữu tính: là hình thức sinh sản thực hiện bằng sự giao phối giữa con đực và con cái như giun đũa, giun móc, giun kim,... Ngoài ra, có những loài ký sinh trùng lưỡng giới, trên cơ thể chúng có cả bộ phận sinh dục đực và bộ phận sinh dục cái để giao phối như sán lá gan, sán dây,...
• Sinh sản đa phôi: từ kết quả của sinh sản hữu tính, trứng nở ra ấu trùng, ấu trùng phát triển thành nang ấu trùng. Sau đó, trong nang ấu trùng có rất nhiều mầm sinh ra ấu trùng thế hệ thứ hai, ấu trùng thế hệ hai lại sinh ra các ấu trùng thế hệ thứ ba. Các ấu trùng thế hệ thứ ba khi gặp vật chủ thích hợp sẽ phát triển thành sán trưởng thành. Đây là hình thức sinh sản đặc biệt thường thấy ở một số loài sán lá và sán dây, từ một trứng ban đầu sẽ phát triển thành rất nhiều sán trưởng thành.

Một số loài sán sinh sản dưới hình thức đa phôi

2.2. Ký sinh trùng ở người phát triển như thế nào?

Chu kỳ sống của ký sinh trùng là quá trình phát triển từ trứng cho đến khi trưởng thành, có khả năng sinh sản và tiếp tục chu kỳ mới. Ký sinh trùng ở người có nhiều loại chu kỳ sống và phát triển khác nhau như:

• Kiểu chu kỳ: người←→ngoại giới. Ví dụ như: giun đường ruột, amip. Giun đường ruột ký sinh ở ruột con người, đẻ trứng. Trứng theo phân bài xuất ra ngoại cảnh. Nếu gặp môi trường đất ẩm, nhiệt độ thích hợp, phôi trong trứng sẽ phát triển thành ấu trùng. Nếu người vô tình ăn phải trứng giun đũa trong nước, thức ăn nhiễm trứng giun. Ấu trùng giun sẽ thoát khỏi vỏ trứng di chuyển từ ruột đến những bộ phận khác trong cơ thể, sau đó trở về ruột và đẻ trứng.
• Kiểu chu kỳ: người → ngoại giới → vật chủ trung gian → người. Ví dụ như sán lá gan nhỏ. Sán lá gan nhỏ ký sinh trong các đường mật trong gan. Đẻ trứng trong mật, trứng ra ngoại cảnh theo đường phân. Trứng nếu gặp môi trường nước sẽ nở ra ấu trùng lông. Ấu trùng lông tìm ký sinh trong các loại ốc nở ra ấu trùng đuôi. Ấu trùng đuôi rời ốc tìm đến ký sinh trong các loài cá, tạo các nang trùng trong các thớ thịt của các loài cá này. Nếu người ăn các loài cá chứa nang trùng chưa được nấu chín, ấu trùng sẽ xâm nhập vào cơ thể, di chuyển đến ký sinh trong gan mật.
• Kiểu chu kỳ: người → ngoại giới → vật chủ trung gian → ngoại giới → người. Ví dụ như sán máng, ký sinh trong huyết quản nên còn gọi là sán máu. Sán máng trưởng thành ký sinh trong máu, trứng sán máng ra ngoài theo phân hay nước tiểu. Trứng sán máng rơi xuống nước nở ấu trùng lông để chui vào ốc. Ấu trùng đuôi thoát ra từ ốc, bơi trong nước và chui qua da người vào máu.
• Kiểu chu kỳ: người → vật chủ trung gian → người. Ví dụ chu kỳ sống của giun chỉ bạch huyết gây bệnh ở người. Muỗi chứa ấu trùng giun chỉ khi đốt sẽ truyền ấu trùng sang người, ấu trùng đến hệ thống bạch huyết phát triển thành giun chỉ trưởng thành và sống trong hệ thống bạch huyết của người. Giun cái trưởng thành đẻ ra ấu trùng, ấu trùng lưu thông trong máu và thường xuất hiện ở máu ngoại vi vào ban đêm. Ấu trùng truyền từ người này sang người khác qua vật chủ trung gian là muỗi.
• Kiểu chu kỳ: người ←→ người.Ví dụ như trùng roi âm đạo truyền từ người này sang người khác khi giao hợp, ghẻ truyền khi tiếp xúc.

Mặc dù ký sinh trùng ở người có nhiều phương thức sinh sản và nhiều loại có chu kỳ sống phức tạp khác nhau, tuy nhiên nói chung mỗi loại ký sinh trùng đều có tuổi thọ nhất định. Trên thực tế, một số loại bệnh ký sinh trùng sau khi mắc phải sẽ tự hết nếu không bị tái nhiễm. Giữ gìn vệ sinh cơ thể, đảm bảo an toàn khi ăn uống, giữ môi trường sống xung quanh trong lành, sạch sẽ là phương pháp bảo vệ bản thân trước sự xâm nhập của ký sinh trùng.

Quý khách hàng có nhu cầu thăm khám, điều trị bệnh tại Vinmec có thể trực tiếp đến Hệ thống Y tế Vinmec trên toàn quốc hoặc đặt hẹn trực tuyến TẠI ĐÂY.

XEM THÊM:

• Phân biệt vi khuẩn - virus - ký sinh trùng
• Các xét nghiệm tìm ký sinh trùng sốt rét
• Ảnh hưởng khi bị nhiễm ký sinh trùng Toxoplasma trong thai kỳ

XEM THÊM:

• Bệnh giun tocoxara: Nguyên nhân, triệu chứng, cách phòng chống
• Đau bụng quanh rốn có phải là đau do giun?
• Đau bụng giun khác gì đau bụng thông thường?

Bài viết này được viết cho người đọc tại Sài Gòn, Hà Nội, Hồ Chí Minh, Phú Quốc, Nha Trang, Hạ Long, Hải Phòng, Đà Nẵng.