NGỮ VĂN ĐỊA PHƯƠNG -VĂN BẢN: BÀ TÔI-KAO SƠN-* Hoạt động 1: Khởi độngTrước khi đi vào bài học, cô và các em cùng tham gia vào tìnhhuống trải nghiệm ngay sau đây.GV chiếu 2 tình huống1. Chỉ ra những cách cư xử của các nhân vật trong 2 tình huốngvừa xem?- TH1: Các chú bộ đội gặt lúa giúp bà con vùng lũ ở Ninh BìnhSự chia sẻ đầy tình người- TH2: Sự giúp đỡ, chia sẻ, có sức lan truyền tốt trong xã hội,không phân biệt tuổi tác, giàu nghèo.2. Em có nhận xét gì về cách ứng xử thể hiện trong hai tìnhhuống trên?- Đó là những hành vi đẹp trong cuộc sống3. Từ đó, em thấy được vẻ đẹp đạo lí nào được thể hiện?- Đây là biểu hiện của đạo lí tốt đẹp của dân tộc ta “Thương ngườinhư thể thương thân”Dẫn vào bài:Các em ạ, đại thi hào người Nga Mác xim Gorki đã từng nói“Nơi lạnh giá nhất không phải là Bắc cực mà là nơi không cótình thương”. Câu nói ấy đã khẳng định vai trò hết sức to lớncủa tình yêu thương giữa con người với con người. Và hôm naycô trò ta sẽ cùng đến với một thi phẩm của người con quê hươngNinh Bình, để một lần nữa ta có thể tin rằng: Tình yêu thương1thực sự sẽ làm nên những điều kì diệu cho cuộc sống.Các em cùng giở sách tài liệu ngữ văn địa phương, trang 70. Vănbản Bà tôi- Kao Sơn.* Hoạt động 2: Hình thành kiến thứcHOẠT ĐỘNG CỦA GV VÀ HSHoạt động 2.INỘI DUNG BÀI DẠYI. Tìm hiểu chungChiếu slide1. Tác giả, tác phẩmCuối tiết học trước cô đã giao nhiệm vụhọc tập cho các nhóm:- Nhóm 1 + 2: Tìm hiểu những thông tinvề tác giả Kao Sơn và bài thơ Bà tôi.- Nhóm 3: Tìm hiểu về hoàn cảnh ra đờicủa bài thơ.Bây giờ cô mời các nhóm lên trình bày kếtquả của mình.Nhóm 1:Nhóm 2:GV Bổ sung: Các em đã nêu được nhữngnét rất tiêu biểu về tác giả. Hiện nay ôngcùng gia đình đang sinh sống và làm việc tạitp Hồ Chí Minh. Hàng năm ông vẫn thườngvề quê thăm thú quê hương, gặp gỡ bạn bè.Các em ạ nhà thơ Kao Sơn có mối quan hệrất thân thiết và gắn bó với thầy hiệu trưởngcủa trường…..2GV giới thiệu tập thơ Xúc xắc: Nhà thơ LêKhánh Mai nhận xét: Xúc xắc là một tậpthơ không giống ai. Từ trước tới nay chưatừng có một người nào viết và in thơ kiểunhư thế bao giờ. Lạ ở chỗ, ngay trang đầutập thơ tác giả viết: “Phải nói luôn, tôi làmột nhà văn chứ không phải nhà thơ. Tôiviết văn là chính và thơ chỉ đến với tôitừ những cảm xúc cụ thể trong những tìnhhuốngcụ thể.Vàkhi ấytôilàmthơ chủ yếu để ghi lại cảm xúc thật củamình”. Lạ nữa, tập thơ gồm 30 bài, bài nàoKao Sơn cũng nói xuất xứ, lý do vì sao nó rađời.Nhóm 3 diễn xuất:GV: các em thấy phần diễn xuất của cácbạn ntn?- HS nhận xét:GV nhận xét: Các em phần nào đã hìnhdung và thể hiện khá tốt câu chuyện. Cácbạn nhập vai rất tự nhiên, đặc biệt vai bàhành khất diễn rất đạt, cảm xúc. Lớp ta dànhtặng cho nhóm 1 tràng pháo nào? Em hiểu gì về hoàn cảnh sáng tác bài thơqua tiểu phẩm?3- 1HS trình bày hoàn cảnh: vào một buổichiều khi nhà tác giả đang ăn cơm bỗng cókhách. Nhìn qua tác giả biết đó là một cụgià ăn xin. Mẹ tác giả đúng dậy mời bà cụhành khất vào nhà, đem cho bà một ít gạo.Nhìn hình ảnh hai người lúc ấy, nhà thơ xúcđộng nên viết bài thơ này.G: Người bà được nói đến ở đây chính là mẹcủa tác giả, gọi bà là cách gọi thay cho con.GV chuyển ý: Cô trò ta sang phần đọchiểu-> bật máy toàn bài thơ? Theo các em, bài thơ cần có giọng đọcnhư thế nào? Vì sao?HS: nhẹ nhàng, tình cảm vì chất trữ tìnhthấm trong từng câu chữ? Em hãy đọc diễn cảm bài thơ này cho cảlớp cùng ngheGV nx: GV đọc lại? Hãy nêu một số nét khái quát về bài thơ[thể thơ, PTBĐ]HS: Bài thơ được viết theo thể thơ lục báttruyền thống. Bài thơ sử dụng phương thức:biểu cảm kết hợp tự sựGV nhận xét: Cô rất hài lòng về ý kiến củacác em42. Đọc- hiểu văn bảnBài thơ mang dáng dấp một câu chuyệnnhỏ đậm chất trữ tình, có cốt truyện, cónhân vật, có không gian, thời gian, có tâmtư cảm xúc. Vậy dòng tự sự đan xen cảmxúc trữ tình trải từ đầu đến cuối bài thơnhư thế nào, cô mời các em chuyển sang II. Tìm hiểu chi tiếtphần II. Tìm hiểu chi tiếtĐể tìm hiểu phần này cô giáo có gói câuhỏi sau đây.Gói 1:1. Hãy nêu thời gian, không gian [bốicảnh] của câu chuyện? Em có nhận xét gìvề khoảng thời gian/ không gian đó?2. Trong bối cảnh đó] những nhân vật nàođược xuất hiện?3. Sự việc gì đã diễn ra?Các nhóm làm việc- treo bảng phụ- GV chốt: Cô thấy các nhóm làm việc,tranh luận rất hăng say. Cô xin bổ sung chocác em để hiểu kĩ hơn về từ “hành khất: Cácem ạ, cách dùng từ “Hành khất”, không chỉmang sắc thái trang trọng trong giao tiếp màcòn là cách nói giảm nói tránh, tránh nhữngtừ có tính miệt thị. Điều đó đã phần nào hémở cho người đọc thấy một lối ứng xử đặc5biệt của bà tôi với người ăn xinGV cho HS thực hiện nhóm gói câu hỏithứ 21. Từ ngữ nào tập trung miêu tả cử chỉ,thái độ của bà? Nêu cách hiểu của em vềnhững từ ngữ đó2. Từ đó, em cảm nhận gì về cách ứng xửcủa bà* Cử chỉ, thái độNhóm 1: Liệt kê chi tiết, gạch chân từ “cungcúc”, “đỡ”- Cung cúc ra mời.- Lưng còng đỡ lấy lưng còng.- Gạo hai ống chia đều- Nhường khách ngồi chổi rơm- ngồi đất,mắt buồn ngó xa“cung cúc”: Cung cúc là một từ láy miêu tảdáng điệuđi nhanh vội vàng của bà, cho thấythái độ sốt sắng niềm nở đón tiếp- GV nhận xét, giảng: các em hiểu rấtchính xác về từ Cung cúc. Đây là từ chiết tựlấy từ hai từ: Cung kính và cúc cung tậntụy- Khi dùng từ cung cúc: mô tả lưng hơicúi xuống, dáng điệu có phần hơi vội vàng,cập rập của người già. Và còn ẩn ý như nếu6không ra đón nhanh thì sợ người khách phậtlòng... Hành động của “bà tôi” là hànhđộng của hai người bạn quý gặp nhau chứkhông phải là hành động của một người chủnhà đối đãi với người ăn xin. Như vậy bà tôiđã tạo một không gian thân thiện, làm chongười trong hoàn cảnh đỡ thấy tủi thân, tự tivới thân phận của mình. Và đoạn kịch cácem vừa dựng cũng đã thể hiện khá thànhcông dáng điệu đó đấy- Nhóm 2: Liệt kê chi tiết, gạch chân: cungcúc, đỡ, chia đều, nhường, ngồi đất.Nhóm 3: Liệt kê đầy đủ, báo cáo:GV nhận xét: Các em cảm nhận hình ảnh rấttốt. Có em nào có ý kiến bổ sung khác không.Các em ạ, giữa không gian nắng chiều, hìnhảnh hai bà cụ lưng còng đỡ vịn nhau đi trongâm thanh của tiếng gậy “thầm”, “tụng” nhẹnhàng, đều đặn, Kao Sơn đã vẽ lên đượckhông gian tĩnh lặng êm đềm của làng quê,bởi phải thật yên tĩnh thì mới cảm thấy hếtđược âm thanh “thầm hai tiếng gậy” ấy. Phảichăng, đó chính là âm thanh ấm áp của tìnhngười mà giữa cuộc sống xô bồ kia có lẽ ít aicó thể nhận thấy được.7Cách đón tiếp của bà tôi không chỉ thể hiệnqua dáng vẻ, thái độ mà đẹp nhất, cảm độngnhất vẫn là tấm lòng của bà“Nhà nghèo chẳng có…Gạo còn hai ống chia đều, thảo thơmNhường khách ngồi chiếc chổi rơmBà ngồi dưới đất mắt buồn ngó xa”nó không chỉ bao hàm thái độ trọng khách,mà còn thể hiện sự giản dị, gần gũi, chânchất, đồng cảm của người bà đối với khách người hành khất. Đây là hình ảnh thườngthấy của các cụ bà ở nông thôn, các em ạ!Gv cho HS hoạt động cá nhânTrong cuộc trò chuyện với khách, tác giảcòn miêu tả ánh mắt của bà “mắt buồn ngóxa”? Em cảm nhận được điều gì từ ánh mắt ấyHS1:HS2:GV bình: Câu thơ: “Bà ngồi dưới đất mắtbuồn ngó xa” là một câu thơ đầy ám ảnh,gợi nhắc về những kiếp nghèo, số phậnkhông may mắn, hay một quá khứ buồn đau.8Trong cái nắng chiều buông xuống, rồi bàhành khất sẽ đi đâu về đâu. Và có lẽ bà cũngbuồn vì gia cảnh của mình không thể giúpđược gì hơn.? Như vậy, qua những chi tiết trên em thấyhình ảnh bà tôi hiện lên qua những vẻ đẹpnào- HS:[ghi bảng: hình ảnh người bà hiện lên vớinhững vẻ đẹp: thương yêu đồng cảm sâusắc]? Cách cư xử của bà tôi khiến em liên tưởngtới đạo lí tốt đẹp nào của người Việt ta? Emnào có thể đọc hoặc kể 1 câu chuyện cảmđộng có liên quan đến đạo lý này- HS1:- HS2:GV khen ngợi: Cô cảm ơn em. Như vậy làcác em đã hiểu thật sâu sắc về đạo lí tốt đẹpcủa dân tộc ta.Các em ạ, nhà văn Nam Cao đã từngkháiquát lên một quy luật: “Khi người ta khổquá thì người ta chẳng còn nghĩ gì đến aiđược nữa. Cái bản tính tốt của người ta bịnhững nỗi lo lắng, buồn đau ích kỷ che lấp9mất….”. Nhưng với bà tôi thì khác, nhànghèo “chẳng có bao nhiêu” nhưng bàvẫn “chia đều thảo thơm”, nhường chổi đểkhách ngồi còn mình thì ngồi đất… Đủ thấytấm lòng của bà tôi đáng quý biết nhườngnào.GV chuyển ý: là người chứng kiến cuộchạnh ngộ giữa bà tôi và người hành khất,tác giả đã có những suy ngẫm ntn, chúngta cùng đi vào tìm hiểu 2 câu kết của bàithơDẫn: Hãy đọc 2 câu thơ cuối. Hãy cùngnhau thảo luận cho cô gói câu hỏi thứ5[Chiếu]THẢO LUẬN:? Em cảm nhận như thế nào về hai câu thơtrênGV gợi ý: chú ý các hình ảnh thơ: lá trerụng, hương vối, chiều qua cùng chiều- Biện pháp nghệ thuật?- dấu [ …] có gì đặc biệt?Nhóm 1Nhóm 2Nhóm 3:GV giúp HS giải đáp thắc mắc:10Trong lớp mình, bạn nào có thể giúp bạn giảithích rõ cụm từ chiều qua….cùng chiều, kếthợp với dấu chấm lửng?-Hình ảnh …chiều …cùng chiều cũng là mộthình ảnh ẩn dụ kết hợp với dấu chấm lửngnhư gợi tả dòng thời gian đang dầntrôi, từng ngày, từng ngày. Lá rụng về cội,con người già rồi cũng giã từ cuộc sốngnhưng cái còn lại chính là tấm lòng, tìnhngười lắng độngGV chốt: Như vậy, hai câu kết của bài thơđã đưa người đọc trở lại một không gianlàng quê thân thuộc vào một buổi chiều.Không gian chở nặng hồn quê ấy như mộtbản nhạc chiều dịu nhẹ, ngân rung, lắngđọng mãi trong lòng người đọc, làm thànhmột ẩn dụ đẹp đẽ, thân thương của tình quê,tình người.GV mở rộng: Bài thơ về một câu chuyện rấtđơn giản nhưng chứa đựng triết lí sâu sa vềtình người cao đẹp. Và dường như tìnhngười ấy trong thơ Kao Sơn có sự gặp gỡ,đồng điệu với các nhà thơ khác. [Chiếu bàithơ Dặn con- Trần Nhuận Minh]? Là người đứng sau câu chuyện, người11cháu đã âm thầm, lặng lẽ ghi lại một cáchchân thực cuộc hạnh ngộ đặc biệt giữa bàtôi và người hành khất. Đồng thời suy III. Tổng kếtngẫm về quy luật của tự nhiên, từ đó nhânvật đã bộc lộ tình cảm nào đối với bà?- Trân trọng, yêu quý, xót thương bà.Hoạt động 2.3. Tổng kếtVà bây giờ các em cùng lắng nghe nghệ sỹThanh Thủy đoàn chèo Ninh Bình ngâmlại bài thơ này và khái quát giá trị nội IV. Luyện tập:dung, nghệ thuật của bài thơ. [chiếu]HS:* Hoạt động 3. Luyện tập?Qua bài học, hình ảnh, chi tiết, câu thơnào làm em cảm động? Vì saoGV nhận xét: Mỗi em có cảm xúc riêngmình về những chi tiết, hình ảnh trong bàithơ. Về nhà các em hãy viết đoạn văn cụ thểcảm nhận về những chi tiết, hình ảnh thơ đónhé* Hoạt động 4. Vận dụng? Em hoc được gì ở người bà trong bài thơ về cách ứng xử thườngngày?- Học tập được ở bà: cách ứng xử, tình cảm chân thành dành cho mọingười, biết tôn trọng những người xung quanh mình12- Hãy mở rộng lòng mình, hãy cảm thông, chia sẻ, giúp đỡ nhữngngười có cảnh ngộ bất hạnh, hãy yêu thương mọi người. hoặc cónhững hành động thiếu văn hóa khác.GV nhận xét: Đúng vậy. Ý nghĩa nhân văn của bài thơ là ở chỗ đóSau đây cô có 1 tình huống trải nghiệm nhỏ. Các em xem và thửđưa ra những cách xử lí đối với tình huống đó nhé! [tình huống bàmẹ lên thăm con trai trên thành phố: bị mất tiền trên xe khách, khôngbiết nhà con, bị người con đối xử ghẻ lạnh…]HS làm việc cá nhân đưa ra cách ứng xử tình huống:- Khuyên bà cụ về vì con bà không xứng đáng với tấm lòng người mẹ- Vào nhà nói cho con trai bà hiểu về cách ứng xử bất hiếu của anh ta? Và không phải tìm đâu xa. Em hãy chỉ ra một vài cử chỉ đẹp thểhiện sự đồng cảm chia sẻ mà bản thân em và các bạn ở trườngmình đã làm?- HS có thể kể những việc làm của bản thân hoặc học sinh trongtrường: giúp đỡ những bạn trong trường có hoàn cảnh khó khăn, nhưchương trình xe đạp 1000đ đến trường,Tết ấm tình thương. Tham giacác chương trình từ thiện: mua tăm ủng hộ người tàn tật, quyên gópsách vở quần áo giúp đỡ các bạn vùng khó khăn… đặc biệt trong trậnmưa lũ vừa qua khi nhân dân miền Trung, nhân dân các tỉnh phía Bắctrong đó có một số huyện của tỉnh Ninh Bình bị thiệt hại nặng nề …Gv nhận xét: Cảm ơn em, những việc làm của em và các bạn thậtđáng quý, nó sẽ như một ngọn lửa nhỏ sưởi ấm lòng người, giúp mọingười xích lại gần nhau hơn…13? Tuy nhiên hiện nay hiện tượng một bộ phận đang có thái độ sốngvô cảm trước những mảnh đời bất hạnh. Em có suy nghĩ gì về hiệntượng đóHS trình bày suy nghĩ bản thân:- Đây là hiện tượng đáng lên án, bởi nêu ta không thương yêu người khácthì không thể nhận được sự yêu thương. Đặc biệt những mảnh đời bấthạnh luôn cần được chia sẻ, đồng cảm, giúp đỡ để học vượt lên hoàncảnh.GV nhận xét: Đó cũng chính là vấn đề “Cho và nhận” trong cuộc sốngđấy các em ạ? [HS phát vấn] Hiện nay em thấy có hiện tượng một số người lợidụng tình thương, lòng đồng cảm để kiếm lợi, như giả vờ đi ăn xin, ốmđau để gợi sự thương xót. Vậy đối với những trường hợp này, chúngta cần có thái độ và cách cư xử thế nào ạ?- GV gọi HS khác nêu quan điểm: Tình yêu thương cần đặt đúng nơi,đúng lúc, tránh để bị lợi dụng để tình cảm này thật sự mang ý nghĩa caođẹp. Cần lên án những thủ đoạn lừa bịp để xã hội trong sạch hơn.GV kết thúc bài giảng:Bài thơ viết về “bà tôi” nhưng thực chất là muốn nói về mối quan hệgiữa những con người với nhau trên cơ sở của tình thương yêu, đồngcảm. Đó chính là những giá trị tinh thần cần được trân trọng, nâng niu,gìn giữ và nhân lên trong xã hộiCảm ơn tác giả Kao Sơn với một bài thơ thật ý nghĩa, đã cho tanhững giây phút lắng lòng mình để sống chậm lại, để yêu thươngnhiều hơn.14Xin mời các em hãy nghe những lời tâm sự, nhắn nhủ của chính nhàthơ trong một cuộc trò chuyện ngắn ngủi với học sinh trường ta từcuộc điện thoại trực tuyến vừa qua.* Hoạt động 5. Mở rộng? Sưu tầm những câu chuyện, những tấm gương người tốt, việc tốttrong xã hội- Đọc và suy ngẫm.[Trên chương trình chuyển động 24h- VTV1]15