Cách làm bài văn nghị luận về một sự việc hiện tượng đời sống là một dạng bài quan trọng trong chương trình Ngữ văn lớp 9. Dạng đề này cũng thường xuyên được chọn để đưa vào đề thi THPT lên lớp 10.
Về khái niệm, nghị luận về một sự việc hiện tượng đời sống là bài văn yêu cầu bàn luận về một sự việc, hiện tượng có tác động với xã hội. Cụ thể sự việc, hiện tượng đó có thể đáng chê hoặc đáng khen, đáng biểu dương hoặc đáng trách và gợi ra một vấn đề đáng để suy nghĩ.
Về cách làm bài nghị luận xã hội về sự việc hiện tượng đời sống cơ bản học sinh phải đáp ứng được 2 yêu cầu sau:
- Về nội dung: Bài viết của học sinh phải nêu rõ được hiện tượng, sự việc có vấn đề cần bàn luận. Sau đó phải nói lên được những mặt đúng, mặt sai, mặt lợi, mặt hại. Tiếp tục trong bài văn học sinh cần chỉ ra được nguyên nhân. Từ đó bày tỏ chính kiến, thái độ của bản thân với hiện tượng, sự việc đó.
- Về hình thức: Bài văn dạng nghị luận này cần có một bố cục chặt chẽ, rõ ý. Trong bài học sinh phải có các luận điểm rõ ràng, luận cứ xác thực. Ngoài ra, lời văn viết ra cần sống động, chuẩn mực.
2. Soạn bài cách làm bài nghị luận về một sự việc hiện tượng đời sống trong Ngữ văn lớp 9
Như chúng tôi đã đề cập ở phần đầu bài viết, cách làm bài nghị luận về một sự việc hiện tượng đời sống không khó để đạt điểm trung bình. Nhưng để đạt điểm số cao học sinh cần thuần thục các bước lẫn biết cách chọn một lối viết văn phong ấn tượng, phù hợp. Trong phần 2 bài viết này Yeutre.vn sẽ hướng dẫn các em học sinh 5 bước làm bài văn nghị luận dạng này. Mời các em cùng theo dõi nhé.
2.1. Cách tìm và giải thích nghĩa trong sự việc, hiện tượng
- Tìm và giải thích nghĩa của sự việc, hiện tượng là bước đầu tiên và quan trọng của cách làm bài nghị luận về một sự việc hiện tượng đời sống.
- Để tìm được nghĩa của sự việc, hiện tượng học sinh cần đọc kỹ đề xem đề đang bàn chuyện gì trong xã hội. Tuy nhiên, cũng có những đề bài mà nghĩa thuộc khái niệm đã phổ biến, học sinh không cần giải thích [ví dụ sự việc hút thuốc lá…].
- Trong khoảng vài năm trở lại đây, xu hướng ra đề là các sự việc, hiện tượng nổi bật trên báo chí. Do đó đa số đề thi yêu cầu học sinh phải giải thích nghĩa của sự việc, hiện tượng đó.
- Ví dụ đề thì yêu cầu: “ Trong thế gian này chúng ta xót xa không chỉ vì lời nói và hành động của những kẻ xấu mà còn là sự im lặng đáng sợ của những người tốt” [ M.L.King ]”. Anh/ chị hãy viết bài văn ngắn khoảng 600 từ bày tỏ suy nghĩ của mình về ý kiến trên “. Ở đề thi này học sinh cần giải thích nghĩa: “Sự im lặng của người tốt là sự im lặng đáng sợ vì đó là phản ứng bất bình thường của người người mà từ trước đến nay ta trân trọng. Đây chính là bệnh vô cảm”…
2.2. Cần bước nêu hiện trạng sự việc, hiện tượng
- Học sinh cần trả lời được các câu hỏi: sự việc, hiện tượng xuất hiện ở đâu? thời gian nào? diễn ra trong bao lâu? quy mô lớn hay nhỏ?. Ví dụ ở đề thi trên các em học sinh nếu được sự việc có “sự im lặng của người tốt” ở đâu? bao giờ?
- Ngoài ra học sinh cũng cần biết sự việc, hiện tượng đó hướng đến đối tượng nào và mức độ ảnh hưởng ra sao. Ví dụ đề thi trên học sinh cần nói rõ “người tốt im lặng” ảnh hưởng đến xã hội thế nào?
2.3. Cách lý giải nguyên nhân sự việc, hiện tượng đời sống
- Lý giải nguyên nhân sự việc, hiện tượng theo khách quan. Tức học sinh dùng các nguyên nhân do tác động bên ngoài gây nên sự việc, hiện tượng đó [pháp luật, xã hội…]
- Lý giải nguyên nhân chủ quan gây nên sự việc, hiện tượng đó. Cụ thể học sinh trình bày các nguyên nhân xuất phát từ nhận thức, thói quen, ý thức…
- Ví dụ ở đề thi trên nguyên nhân khách quan do xã hội xuất hiện ngày càng nhiều người tốt im lặng. Pháp luật cũng chưa có biện pháp ngăn chặn chuyện này. Còn nguyên nhân chủ quan do người tốt thường sợ hãi khi lên tiếng. Do thói quen phản biện ít, ý thức việc im lặng là xấu chưa cao.
2.4. Cách đánh giá hậu quả [hoặc kết quả] của sự việc, hiện tượng
- Học sinh cần biết dù sự việc, hiện tượng tiêu cực hay tích cực thì luôn có hậu quả [hoặc kết quả].
- Nếu sự việc, hiện tượng tiêu cực, gây ra hậu quả xấu thì cần nhấn mạnh khía cạnh đạo đức, nâng cao ý thức để loại bỏ trong đời sống xã hội.
- Nếu sự việc, hiện tượng tiêu cực, tác động kết quả tốt thì cần đề xuất nhân rộng, làm gương…
- Ví dụ đề thi trên sẽ dẫn đến các hậu quả. Khi người tốt im lặng, bênh vô cảm sẽ xuất hiện, cái xấu lấn át. Từ đó dẫn đến sự băng hoại đạo đức. Mọi người cần lên tiếng thay vì im lặng.
2.5. Cách đưa ra giải pháp sau sự việc, hiện tượng đời sống
- Học sinh cần dựa vào sự việc, hiện tượng đó đưa ra hậu quả [hay kết quả] để gửi đi những giải pháp thích hợp.
- Nếu sự việc, hiện tượng gây ra hậu quả thì cần đưa ra những giải pháp mạnh để ngắn chặn.
- Nếu sự việc đưa ra kết quả tốt thì phải khuyến khích, cổ vũ, khích lệ và phát triển.
- Ví dụ đề thi trên cần giải pháp: kêu gọi mọi người lên tiếng bài trừ cái xấu. Ủng hộ và đồng hành, bảo vệ người tốt lên tiếng. Cần lập cộng đồng, hội nhóm những người tốt không im lặng…
Cách làm bài nghị luận về một sự việc hiện tượng đời sống là một dạng bài quan trọng trong môn Ngữ văn lớp 9. Để làm tốt dạng bài này học sinh cần hiểu rõ khái niệm. Từ đó biết cách “bàn bạc”, trình bày ý kiến, quan điểm về sự việc, hiện tượng đó. Ngoài ra, để đạt được điểm cao học sinh cần thường xuyên đọc sách, báo chí. Đây là hai nguồn thông tin cực kỳ hữu ích cho bài văn nghị luận xã hội nói chung. Hy vọng với hướng dẫn chi tiết trên sẽ giúp các em làm tốt và đạt điểm cao dạng bài văn này. Ngoài ra các em có thể tham khảo thêm các cách làm bài văn khác trên website này nhé.
Đức Lộc
NGHỊ LUẬN VỀ MỘT SỰ VIỆC, HIỆN TƯỢNG ĐỜI SỐNG
1. Khái niệm : Thế nào là nghị luận về một sự việc, hiện tượng trong đời sống xã hội?
- Là bàn luận về một sự việc, hiện tượng có ý nghĩa đối với xã hội, đáng khen, đáng chê hay có vấn đề đáng suy nghĩ. Từ hiện tượng này, người viết phải phân tích để tìm ra ý nghĩa xã hội về tư tưởng, đạo đức mà bàn luận, đánh giá.
2. Ví dụ:
+ Ô nhiễm môi trường, sự nóng lên của trái đất, nạn phá rừng, thiên tai lũ lụt…
+ Bạo hành gia đình, Bạo lực học đường, tai nạn giao thông…
+ Phong trào tiếp sức mùa thi, giúp đỡ đồng bào lũ lụt, tấm gương người tốt, việc tốt, nếp sống đẹp…
3. Dàn ý chung:
a. MỞ BÀI:
- Dẫn dắt vào đề bài [bằng cách trực tiếp hoặc gián tiếp]
- Nêu ra nội dung của hiện tượng.
- Đặt câu hỏi chuyển ý [như thế nào ?]
b. THÂN BÀI:
- Cần có từ ngữ liên kết [Thật vậy, Qủa đúng như vậy…] để tạo sự liên kết giữa mở bài và thân bài.
- Lời dẫn [dẫn dắt người đọc vào phần giải thích].
- Giải thích và đưa ra biểu hiện của hiện tượng [thông qua những từ ngữ, mệnh đề, hình ảnh, khái niệm…]: để giới thiệu được hiện tượng, sự việc của đề bài, HS cần phải có sự hiểu biết tối thiểu về sự việc, hiện tượng ấy. Đặc biệt, chúng ta cần coi trọng vấn đề thời sự hằng ngày trên báo chí, truyền hình,…bởi đó là những vấn đề đang tồn tại một cách rõ ràng, cụ thể trước mắt ta. Chính vì thế mà HS cần tích lũy vốn hiểu biết bằng cách lắng nghe, theo dõi thời sự mỗi ngày, theo dõi thêm các thông tin về xã hội trong nước lẫn quốc tế để làm vốn tư liệu cần sử dụng trong bài làm. HS cũng cần chú ý các sự việc, hiện tượng có ý nghĩa sâu sắc như đáng ca ngợi hoặc đáng bị lên án đang diễn ra hàng ngày trong xã hội. Khi đưa ra thực trạng nghĩa là ta đang trả lời cho các câu hỏi: Thực trạng của hiện tượng xã hội ấy đang diễn ra như thế nào ? Nó có ảnh hưởng sâu rộng tích cực hay tiêu cực ra sao ?
- Đưa ra nguyên nhân dẫn đến sự việc, hiện tượng ấy và sự ảnh hưởng tốt hoặc chưa tốt : Khi tiếp nhận nhiều thông tin, HS cần phải có sự chọn lọc, xử lí những thông tin ấy nhằm hiểu rõ sự việc, hiện tượng là do nguyên nhân nào dẫn đến. Khi phân tích nguyên nhân, HS cũng cần chú ý tới các mặt khách quan và chủ quan của hiện tượng. [Ví dụ: nghiện internet trong giới trẻ hiện nay là do nguyên nhân: tính giải trí cao của mạng internet, tính tò mò của tuổi trẻ, sự đa dạng, hấp dẫn của thế giới ảo,…]. Để đưa ra được nguyên nhân dẫn đến hiện tượng, cần phải có sự suy luận, lập trường riêng, chủ kiến riêng về hiện tượng ấy mà đưa ra hậu quả hay sức ảnh hưởng tốt của hiện tượng, sự việc.
- Đưa ra biện pháp giải quyết, khắc phục hậu quả hoặc phát triển sự việc, hiện tượng. Để có thể dễ dàng đưa ra biện pháp khắc phục, hoặc phát triển, HS cần liên hệ đến phần nguyên nhân vừa trình bày ở trên. Bởi có nguyên nhân thì mới có kết quả, hậu quả [tốt hoặc chưa tốt], từ đó đề xuất theo ý nghĩ riêng của mình những biện pháp hữu hiệu nhất, tối ưu nhất để tăng sức thuyết phục cho bài làm. Chú ý chỉ rõ những việc cần làm, cách thức thực hiện cụ thể…
- Từ những điều vừa phân tích ở trên, người học cần rút ra bài học cho bản thân mình.
c. KẾT BÀI:
- Cần có từ ngữ liên kết: tóm lại, qua đó, qua những điều chúng ta vừa bàn luận,…
- Đánh giá đây là một hiện tượng xấu có nhiều tác hại ảnh hưởng lớn đến đời sống xã hội [đối với hiện tượng xấu] hoặc đánh giá đây là một hiện tượng tốt có nhiều ảnh hưởng tích cực đối với đời sống xã hội. [đối với hiện tượng tốt]
4. Luyện tập;
Lập dàn ý chi tiết cho đề bài sau đây:
Đề: Điện thoại di động là một trong những phương tiện thông tin liên lạc hữu ích của con người ngày nay. Thế nhưng một bộ phận học sinh lại sử dụng nó chưa đúng cách, với mục đích chưa tốt. Trình bày suy nghĩ của anh [chị] về hiện tượng trên.