Rối loạn hành vi cảm xúc là gì năm 2024

Thống kê cho thấy có đến hơn 5% dân số ở mọi lứa tuổi mắc chứng rối loạn cảm xúc, tỷ lệ này cũng đang có xu hướng ngày càng tăng lên. Đặc trưng của rối loạn tâm thần này chính người bệnh không thể tự kiểm soát cảm xúc ổn định, kèm theo đó các hành vi cũng trở nên bất thường. Nếu không sớm phát hiện và điều trị, rối loạn cảm xúc sẽ ảnh hưởng tiêu cực trực tiếp đến chất lượng cuộc sống, công việc, các mối quan hệ xung quanh của người bệnh.

Rối loạn cảm xúc là gì?

Cảm xúc của con người là rất nhiều các trạng thái như vui, buồn, tức giận, phấn khích.. trước các sự vật, sự việc xung quanh. Các cảm xúc luôn đi kèm theo hành vi, nhận thức tương ứng, chẳng hạn khi vui vẻ họ sẽ vỗ tay, nhảy. nhót; khi tức giận họ có thể ném đồ đạc hay khi buồn bã thường kèm theo chảy nước mắt.. Đây hoàn toàn là những cảm xúc bình thường của tất cả mọi người.

Rối loạn cảm đặc trưng bằng sự thay đổi những cảm xúc vui - buồn bất thường, không thể tự kiểm soát

Rối loạn cảm xúc hay rối loạn tình cảm (Affective Disorder); rối loạn lưỡng cực (Bipolar Disorder) và rối loạn hưng phấn (Manic Disorder) là thuật ngữ mô tả một dạng rối loạn tâm thần cực kỳ phổ biến. Người mắc hội chứng này thường xuyên có cảm xúc thay đổi thất thường, không có nguyên do rõ ràng, không thể tự kiểm soát bằng tư duy bình thường. Chẳng hạn một người có thể rơi vào trạng thái buồn bã, đau khổ, tồi tệ dù không có bất cứ một yếu tố bi thương nào tác động.

Bất cứ ai cũng có thể rơi vào rối loạn cảm xúc, trong đó tỷ lệ nữ giới và người trong độ tuổi 20- 30 có tỷ lệ mắc bệnh cao nhất. Tổ chức WHO cũng đánh giá đây là dạng rối loạn tâm thần lớn thứ 4 thế giới kèm theo nhiều hệ lụy nguy hiểm nên cần được điều trị càng sớm càng tốt.

Biểu hiện Rối loạn cảm xúc

Các biểu hiện đặc trưng của rối loạn cảm xúc được chia làm 2 nhóm chính gồm trầm cảm - buồn bã, u uất, đau khổ và hưng cảm - vui vẻ, phấn khích, kích động quá mức. Hai giai đoạn này thường xuất hiện theo từng giai đoạn trong vài tiếng hoặc vài ngày, vài tuần không có định.

Rối loạn cảm xúc trải qua các giai đoạn trầm cảm - hưng cảm với những hành vi, nhận thức, cảm xúc bất thường

Giai đoạn Trầm cảm

• Tụt giảm khí sắc, buồn rầu, u uất
• Ăn không ngon, không muốn ăn uống, sụt cân không rõ nguyên nhân
• Có thể khóc bất cứ lúc nào dù không có tác nhân cụ thể
• Không còn năng lượng, không có sức lực làm bất cứ việc gì
• Lỡ đãng, mất tập trung, không thể đưa ra quyết định nhanh chóng
• Mất ngủ thường xuyên, luôn cảm thấy buồn ngủ
• Da mặt xám xịt, mắt sâu trũng, nổi mụn, thay đổi huyết áp
• Cảm thấy tội lỗi, dằn vặt bản thân, bồn chồn, đứng ngồi không yên nói, hành vi có logic
• Có thể xuất hiện ảo giác, không thể diễn đạt suy nghĩ thành lời
• Lạm dụng bia rượu và các chất kích thích
• Có suy nghĩ hoặc thực hiện hành vi tự tử

Giai đoạn hưng cảm

• Hưng phấn, kích thích, vui vẻ quá mức dù không có bất cứ tác động nào
• Tự đề cao bản thân quá mức, cho rằng mình là vĩ nhân, bắt buộc mọi người phải làm theo mình
• Xuất hiện nhiều suy nghĩ điên rồ, bốc đồng gây hại cho bản thân và những người xung quanh, chẳng hạn tình dục, tiêu xài hoang phí, đầu tư không kiểm soát
• Nói nhiều, suy nghĩ nhanh không kiểm soát với những câu nói hoang đường, vô nghĩa, lố bịch
• Làm việc, học tập liên tục với cường độ cao mà không biết mệt mỏi
• Không có nhu cầu ngủ, có thể hoạt động xuyên suốt
• Không thể tập trung, chân tay, cơ miệng liên tục hoạt động
• Tức giận, kích động vô cớ, gây bất hòa với những người xung quanh, thậm chí tấn công người khác không có lý do rõ ràng
• Do đỏ, mắt long lanh, thân nhiệt tăng cao
• Ham muốn tình dục cao hơn bình thường, thân mật, quyến rũ người khác mà không cảm thấy ngại ngùng, xấu hổ
• Hoang tưởng khuếch đại, can thiệp vào mọi việc nhưng không bền vững

Giai đoạn rối loạn lưỡng cực

Ở giai đoạn rối loạn cảm xúc lưỡng cực, các cảm xúc sẽ xuất hiện xen kẽ nhau một cách bất thường. Chẳng hạn dù đang ở trạng thái buồn, người bệnh đột ngột cười lớn, thậm chí là vừa khóc vừa cười. Các trạng thái cảm xúc rối loạn này cũng có thể xuất hiện trong các tình huống trái ngược hoàn toàn.Chẳng hạn, ở tình huống đau buồn, họ lại cười lớn hay khi đang hạnh phúc, họ có thể khóc lóc và cho rằng mình không xứng đáng với điều này.

Nguyên nhân gây rối loạn cảm xúc

Trên thực tế các nguyên nhân gây rối loạn cảm xúc vẫn chưa xác định được cơ chế gây bệnh rõ ràng. Một số giả thuyết về di truyền, sự thiếu hụt các hormon thần kinh, các vấn đề dưới vỏ não .. được cho là có liên quan trực tiếp đến rối loạn tâm thần này. Chính việc chưa xác định được nguyên nhân gây bệnh đã khiến quá trình điều trị gặp nhiều khó khăn.

Sự bất thường về các chất dẫn truyền thần kinh được đánh giá liên quan trực tiếp đến nguyên nhân gây rối loạn cảm xúc

Theo các chuyên gia, những yếu tố liên quan đến hội chứng rối loạn cảm xúc bao gồm:

• Yếu tố di truyền: Một số nghiên cứu cho rằng hai mã gen serotonin (5HTT) và gen MOA và các NST số 6, 13 và 15 liên quan trực tiếp đến di truyền rối loạn cảm xúc. Tuy nhiên đây vẫn chỉ là giả thuyết, chưa có bất cứ kết luận chắc chắn nào về yếu tố di truyền học trong hội chứng này.
• Rối loạn nội tiết: sự thay đổi của một số hormone nội tiết, bao gồm hormone cortisol , hormone tuyến giáp được chỉ có liên quan đến sự thay đổi cảm xúc bất thường, cụ thể là gia tăng mức độ căng thẳng, stress cao hơn bình thường ở rất nhiều bệnh nhân.
• Rối loạn dẫn truyền thần kinh: việc thay đổi nồng độ các chất dẫn truyền thần kinh như dopamin, noradrenalin, serotonin liên quan trực tiếp đến sự mất kiểm soát cảm xúc của con người.
• Tổn thương từ quá khứ: thống kê cho thấy người từng gặp những sự kiện đau thương ở quá khứ như bị bạo hành, lạm dụng, thiếu tình thương, nghiện thường có tỷ lệ rối loạn cảm xúc cao hơn
• Một số yếu tố khác: người từng có tiền sử mắc rối loạn tâm thần, sử dụng một số loại thuốc kéo dài, sự thay đổi tế bào lympho B, tăng bạch cầu.. cũng liên quan đến các tác nhân gây bệnh.

Hướng điều trị rối loạn cảm xúc

Rối loạn cảm xúc kéo dài có thể làm suy giảm chất lượng cuộc sống, các mối quan hệ, sức khỏe tinh thần của người bệnh nghiêm trọng. Những thay đổi bất thường về cảm xúc, hành vi khiến họ không thể học tập hay làm việc ổn định. Thậm chí một số người còn có hành vi tự tử vì không thể kiểm soát được hành vi và cảm xúc của bản thân.

Việc chẩn đoán rối loạn cảm xúc cần được thực hiện tại các bệnh viện chuyên khoa thần kinh hay các trung tâm tâm lý để có kết quả chính xác nhất. Bác sĩ và các chuyên gia có thể đưa ra các bài test tâm lý, kiểm tra não bộ đồng thời trò chuyện trực tiếp với bệnh nhân để xác định rõ nhất tình trạng từng người, từ đó xây dựng phác đồ điều trị thích hợp nhất.

Điều trị y khoa

Thuốc không phải biện pháp điều trị chính trong điều trị rối loạn cảm xúc do thường kèm theo nhiều tác dụng phụ không mong muốn, tuy nhiên một số loại thuốc sẽ giúp kiểm soát các hành vi bốc đồng, quá khích hay các hành vi, cảm xúc tiêu cực quá mức.

Các nhóm thuốc chống trầm cảm được chỉ định chủ yếu trong giai đoạn tụt giảm khí sắc để hạn chế các hành vi tự hại

Các loại thuốc được chỉ định chính bao gồm:

• Giai đoạn trầm cảm: Amitriptyline, Survector, Olanzapine, Risperidone, Quetiapine, thuốc nhóm ức chế men chuyển IMAO
• Giai đoạn hưng cảm: Thioridazine, Tercian, Levomepromazin, Haloperidol, Carbamazepin, Lithium, Valproate..

Trong trường hợp dùng thuốc không mang đến hiệu quả tích cực, bác sĩ có thể xem xét đến liệu pháp sốc điện chữa trầm cảm ETC nhằm kích thích các chất dẫn truyền thần kinh. Hiệu quả của phương pháp này có thể lên tới 80% tuy nhiên có thể tồn tại nhiều phản ứng không mong muốn, thậm chí gây nguy hiểm cho sức khỏe nên các bệnh viện vẫn đang xem xét.

Trị liệu tâm lý

Tâm lý trị liệu được đánh giá là một trong những phương án tích cực để điều trị rối loạn cảm xúc hiện nay. Nhà trị liệu sẽ thông qua việc trò chuyện, chia sẻ với thân chủ để hiểu rõ gốc rễ từng vấn đề, từ đó điều chỉnh lại nhận thức theo hướng đúng đắn, lạc quan đồng thời giúp người bệnh dần hòa nhập lại với cuộc sống bình thường.

Trị liệu tâm lý giúp khách hàng học cách điều chỉnh cảm xúc, hành vi, nhận thức của bản thân theo hướng lành mạnh, tích cực hơn

Hiện nay Trung tâm tâm lý trị liệu NHC Việt Nam đang là đơn vị đi đầu trong lĩnh vực chăm sóc, phục hồi sức khỏe tinh thần bằng nhiều phương pháp. Với rối loạn cảm xúc, các chuyên gia tại NHC luôn dành nhiều thời gian kết nối, chia sẻ để bản thân người bệnh hiểu rõ vấn đề mình đang gặp phải và tìm cách vượt qua những chướng ngại về tâm lý. Khi những khúc mắc dần được tháo bỏ, tinh thần người bệnh dần thả lỏng, thoải mái, biết cách kiểm soát cảm xúc của bản thân, tư duy, logic dần theo logic bình thường.

Lộ trình điều trị tại Trung tâm NHC được xây dựng rõ ràng, bài bản, luôn có Master Coach song song trong suốt hành trình. Ngay cả khi đã kết thúc liệu trình, các chuyên gia vẫn sẵn sàng lắng nghe, hỗ trợ thân chủ bất cứ khi nào cần thiết. Trung tâm NHC luôn cam kết hiệu quả tích cực nhất với mọi thân chủ sau khi hoàn thành đúng liệu trình được hướng dẫn.

Để phục hồi sức khỏe tinh thần và phòng tránh nguy cơ rối loạn cảm xúc tái phát, người bệnh còn cần kết hợp với một lối sống khoa học, tập luyện thể dục hằng ngày, tập thói quen suy nghĩ tích cực, học cách chia sẻ với những người xung quanh. Nếu có bất cứ bất thường nào về cảm xúc, hãy liên hệ ngay với bác sĩ và các chuyên gia tâm lý để được hỗ trợ kịp thời, hạn chế tối đa các hệ lụy nguy hiểm khác xuất hiện.