C8. A. 63 di tích
C9. B. 71 di tích
C10. B. Ngày 7 tháng 3 âm lịch hàng năm
C11. A. Núi Thất Diệu, thuộc địa phận thôn Thụy Lôi, xã Thụy Lâm, huyện Đông Anh
C12. B. Thờ đức thánh Huyền Thiên Trấn Vũ, người có công giúp vua An Dương Vương diệt Bạch Kê tinh, xây dựng thành Cổ Loa
C13. B. Ngày 11 tháng Giêng âm lịch
C14. B. 146
C15. A. Nghệ thuật Hát Ca trù
C16. A. Thờ Đinh Dự và Đường Hoa Tiên Hải, 2 vợ chồng ông là người mở giáo phường dạy hát, truyền dạy cho nhân dân trong vùng, được nhân dân trong vùng tôn là tổ nghề Ca trù Lỗ Khê, nay là CLB Ca Trù Lỗ Khê, xã Liên Hà, huyện Đông Anh
C17. A. Thôn Đào Thục, xã Thụy Lâm, huyện Đông Anh
C18. B. 5 làng nghề gồm: Làng nghề truyền thống thôn Thiết Úng, xã Vân Hà; làng nghề sản xuất đồ gỗ mỹ nghệ thôn Thù Lỗ, xã Liên Hà; làng nghề Quất cảnh Tàm Xá; làng nghề truyền thống đậu làng Chài, xã Võng La; làng nghề truyền thống Bún Mạch Tràng, xã Cổ Loa
C19. A. Di tích Địa đạo kháng chiến Nam Hồng, thôn Vệ, xã Nam Hồng, huyện Đông Anh
C20. A. Kháng chiến chống thực dân Pháp
Trên địa bàn huyện Đông Anh hiện có địa đạo kháng chiến, đó là di tích nào? ở đâu?
Đáp án:
A. Di tích Địa đạo kháng chiến Nam Hồng, thôn Vệ, xã Nam Hồng, huyện Đông Anh
B. Di tích ATK xã Võng La, huyện Đông Anh
C. Di tích ATK xã Nam Hồng, huyện Đông Anh
Được hình thành từ thời kháng chiến chống Pháp, với chiều dài gần 11 km, có thể nói địa đạo Nam Hồng [Đông Anh, Hà Nội] là địa đạo có một không hai ở khu vực đồng bằng Bắc Bộ.
“Miền Nam thì có Củ Chi
Miền Bắc thì có Tằng My - Nam Hồng”
Câu ca dao như khẳng định vai trò, vị trí lịch sử của địa đạo Nam Hồng [huyện Đông Anh, Hà Nội] đã in sâu vào tiềm thức của mỗi người dân nơi đây, trở thành niềm tự hào dân tộc của quân và dân Nam Hồng. Hôm nay, lũy thép Nam Hồng vẫn vẹn nguyên giá trị lịch sử và tình yêu quê hương của người dân Nam Hồng tiếp tục tỏa sáng trong thời đại mới...
CÁNH CỬA DƯỚI GẦM GIƯỜNG
Địa đạo Nam Hồng với tổng chiều dài gần 11 km được xây dựng từ những năm kháng chiến chống Pháp và được xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia năm 1996. Ngày nay, địa đạo Nam Hồng chỉ còn 80 m và hơn 100 m hào giao thông dẫn qua vườn đất của nhiều hộ dân, hơn 10 cửa hầm nay chỉ còn lại 2, trong đó một cửa hầm nằm bên dưới gầm giường nhà bà Phạm Thị Lai ở thôn Vệ, xã Nam Hồng.
Sau ngần ấy năm, ngôi nhà của bà Lai dù đã sửa sang, tôn tạo để phục vụ cho sinh hoạt hằng ngày của gia đình nhưng hình dáng vẫn giữ gần như nguyên vẹn. Mỗi khi có đoàn khách tới tìm hiểu di tích địa đạo, UBND xã Nam Hồng phải thông báo trước cho bà Lai để bà cùng con, cháu chuẩn bị đón tiếp, tháo tung chiếc giường bên trên mới mở được cửa hầm.
Lối xuống địa đạo qua cửa hầm dưới gầm giường nhà bà Lai khá nhỏ, chỉ đủ cho một người lớn đi. Có một chiếc thang sắt gắn vào vách hầm để mọi người lên xuống. Vừa dẫn đường, anh Phạm Quang Hài [con trai bà Lai] cho biết, theo lời mẹ kể, từ đầu năm 1947, đội du kích xã Nam Hồng sau khi được thành lập đã cùng thanh niên, nam nữ khỏe mạnh trong làng bắt đầu đào hệ thống giao thông hào sát vào lũy tre.
Giao thông hào có chiều sâu hơn 1m và rộng từ 1,2m đến 1,4m. Đất đào giao thông hào được đắp lên chân các bụi tre, tạo ra những ụ thành kiên cố, vừa làm thành lũy, vừa nuôi dưỡng tre phát triển tốt, vừa ngăn chặn xe tăng, đại bác và bộ binh của địch. Song song với việc triển khai xây dựng hệ thống công sự chiến đấu, bà con xây dựng hàng trăm hầm bí mật ở khắp mọi nơi như: Ngoài ruộng, trong vườn, bờ ao, trong khu mộ, trong đình, trong chùa, trong nhà thờ họ.
Để biến làng xã thành chiến địa bất khả xâm phạm, quân dân Nam Hồng đã mở rộng hệ thống hầm bí mật bằng cách nối thông các hầm với nhau, tạo thành hệ thống giao thông bí mật, liên hoàn trong lòng đất. Theo bà Lai, đoạn địa đạo Nam Hồng đầu tiên hình thành ở xóm Phó, thôn Đoài dài hơn 200 m. Chỉ sau khoảng 1 năm, đến đầu năm 1948, địa đạo Nam Hồng đã dài tới gần 11 km. Các tuyến địa đạo nối liền nhà này với nhà kia, có trục chính và hàng chục nhánh nhỏ, thành hình xương cá.
NƠI CHỨNG KIẾN CUỘC CHIẾN KHỐC LIỆT
Địa đạo Nam Hồng - nơi chứng kiến cuộc kháng chiến chống Pháp khốc liệt.
Nơi thứ 2 còn giữ lại lối vào địa đạo Nam Hồng là nhà của ông Phạm Văn Dộc [80 tuổi].
Trong căn bếp cũ của ông Dộc ở góc vườn hiện còn sót lại một cửa hầm dẫn xuống địa đạo. Vừa nhấc tấm bê tông đậy nắp cửa địa đạo ra, ông vừa kể: "Ngày xưa, khi các cụ đào địa đạo này, tôi mới có vài tuổi. Bố tôi tham gia cách mạng, làm nhiệm vụ canh giữ cửa hầm và che giấu cán bộ. Khi còn sống, cụ vẫn thường kể cho chúng tôi nghe về những ngày giặc Pháp càn quét ở Nam Hồng".
Ông Dộc nói rằng trước đây ngôi nhà của gia đình ông vốn rộng hơn. Trong một trận càn, giặc Pháp đã xông vào nhà ông, bắt ông Trần Xuyên - người phụ trách du kích xã Nam Hồng và bắn chết ông ấy ngay tại chỗ. Chúng đã nhét xác ông Xuyên xuống cửa địa đạo rồi đốt nhà ông Dộc. Ngày nay bên ngoài bức tường nhà ông Dộc vẫn còn tấm bia đá ghi dòng chữ: "Nơi đây, đồng chí Trần Xuyên, Chính trị viên thôn - đội du kích đã hy sinh sau gần 1 ngày cùng đồng đội đánh trả 1 tiểu đoàn địch vây càn".
Khung cảnh đầu tiên hiện ra khi xuống bên dưới địa đạo là một đoạn tường được xây bằng gạch, trần uốn cong kiểu mái vòm. Theo ông Dộc, đó là đoạn địa đạo nguyên bản còn sót lại, được xây từ hơn 70 năm trước. Đi tiếp sẽ thấy một đoạn địa đạo khác, hiện được chính quyền và cơ quan chức năng đặt những tấm bê tông cốt thép lớn ở hai bên và trên đỉnh với mục đích chống sập.
9 năm kháng chiến chống thực dân Pháp, quân dân Nam Hồng đã đánh 308 trận, diệt 354 tên địch, làm bị thương 153 tên, 135 tên phải quy hàng; thu 72 súng trường, 3 súng tiểu liên, 780 lựu đạn, phá 3 xe lội nước, 1 trung liên. Theo ông Dộc, hiện nay dân làng vẫn còn truyền tai nhau câu chuyện khá thú vị về địa đạo này. Đó là vào một đợt càn của địch đầu năm 1954, địch phát hiện được một miệng địa đạo nhưng không dám xuống. Chúng lấy dây thừng buộc ngang thắt lưng cụ Long, một người dân trong làng, rồi bắt cụ xuống địa đạo kêu gọi du kích ra hàng. Cụ già này đi một mạch đến nơi du kích đang ẩn nấp, bảo anh em cắt dây thừng và ở luôn dưới địa đạo. Bọn địch ngồi trên miệng địa đạo chờ, nhưng càng chờ càng thấy mất hút.
Trong địa đạo thi thoảng lại có một ngách nhỏ cho bộ đội, quân du kích ta nép vào đây để mai phục, trong trường hợp quân địch phát hiện và xuống được địa đạo sẽ bất ngờ lao ra, khống chế.
Hiện nay hệ thống địa đạo chỉ còn khoảng 80 m, chính là đoạn địa đạo thông từ nhà ông Dộc sang nhà bà Lai. Đoạn địa đạo này đã được bê tông hóa để bảo tồn, các đoạn khác đều đã bị bồi lấp hoặc sụt lún.
DI TÍCH CÓ NGUY CƠ THÀNH PHẾ TÍCH
Ngoài địa đạo, làng kháng chiến Nam Hồng cũng chỉ còn lại một ít dấu tích như một số đoạn hào, lũy chiến đấu, vọng gác, hòm thư bí mật… Nhưng ngay cả hào, lũy chiến đấu cũng đang bị ảnh hưởng bởi thiên nhiên và nếu không được giới thiệu, cũng không thể hình dung ra nơi này đã ghi dấu một thời chiến đấu oai hùng chống thực dân Pháp của nhân dân Nam Hồng.
Đoạn hào và lũy chiến đấu nằm ngay sát ruộng rau của người dân nay đã um tùm cỏ mọc, không có người chăm sóc. Cũng nằm trong phạm vi địa đạo chạy qua, ngôi nhà cấp 4 của ông Phạm Văn Dộc đã xuống cấp nghiêm trọng mà không được sửa sang, nâng cấp, nguy cơ đổ sập bất cứ lúc nào. Năm 2000 Bộ VH-TT-DL và UBND TP. Hà Nội đã đầu tư 1,2 tỉ đồng cho việc tu bổ, tôn tạo các hạng mục như giao thông hào, hầm bí mật, bàn chông, cạm bẫy, cổng làng, hộp thư… Tuy nhiên, theo đánh giá của nhiều người, việc tu bổ, tôn tạo này chưa đạt vì không có hệ thống chiếu sáng, thông gió, thoát nước.
Năm 2010, thành phố đầu tư hơn 70 tỷ đồng nâng cấp tuyến đường vào địa đạo và lập khái toán dự án đầu tư nâng cấp và khôi phục di tích giai đoạn 2. Theo dự án này, địa đạo Nam Hồng sẽ phục hồi gần 1 km, giải tỏa một số hộ gia đình nằm trên di tích để phục vụ công tác bảo tồn, phát triển du lịch và giáo dục truyền thống với kinh phí lên tới hàng trăm tỷ đồng. Tuy vậy, dù đã 10 năm trôi qua, việc đầu tư, tu bổ địa đạo Nam Hồng giai đoạn tiếp theo vẫn chưa được triển khai, khiến di tích đứng trước nguy cơ trở thành phế tích.
Trọng Hiếu