Cô Bé Đông Cuông là một trong ba vị cô bé hầu cận Mẫu Đông Cuông trong Tứ Phủ nên cô có danh xưng là Cô Bé Đông Cuông. Cô chính là hóa thân của Cô Bé Thượng Ngàn. Cho đến nay các ghi chép về thần tích Cô Bé Đông Cuông dù chưa có đầy đủ rõ ràng, tuy nhiên theo các bản văn thì Đông Cuông chính là quê nhà của cô và cô hầu cận Mẫu Đông Cuông.
Dù thuộc dòng đài cát trâm anh nhưng cô có lòng thương người vô bờ nên luôn ra tay cứu giúp người dân. Cô được Mẫu khen là một cô bé nhu mì, nết na, thùy mị, dịu dàng, đảm đang và thường gảy đàn ngâm ca. Dù vậy, tính cô cũng rất phân minh rõ ràng. Có tội cô xử, biết tội cô tha. Người sống bất nhân, bất nghĩa cô sẽ trừng phạt nặng. Người sống hiền lương, hiếu thuận cô sẽ luôn phù hộ độ trì.
Cô là hầu cận bên Mẫu Đông Cuông nên luôn tâu với Mẫu mọi việc về nhân tình thế thái để Mẫu ban tài, ban lộc cho con nhang, đệ tử nhất tâm.
“Tiên cô bé trên ngàn lừng lẫy
Đất Đông Cuông đã dạy thần oai
Ơn Cô Bé bản mường thịnh thái
Đền Đông Cuông đức đại tối linh”
Hầu giá Cô Bé Đông Cuông
Cô bé Đông Cuông thường hay giá ngự về đồng với trang phục quần áo thổ cẩm, chân quấn xà cạp, đeo kiềng bạc, tay cầm ô và vai đeo gùi. Khi về đồng sau khi làm lễ khai cuông lễ Mẫu, rồi múa mồi, múa ô, thực hiện các thao tác như người làm rẫy làm nương.
Căn Cô Bé Đông Cuông
Có thể nói giá Cô Bé luôn là một trong những giá hầu vui nhộn sinh động nhất trong. Những người hợp căn hợp mệnh với Cô Bé Đông Cuông thường có tính cách giống cô. Đó là nhí nhảnh, vui tươi, hòa đồng và có chút tinh nghịch như một cô bé, đôi khi cũng hơi đành hanh.
Nếu được Cô ban lộc, bản thân biết tu tâm thì sẽ làm ăn rất thuận lợi, có tài, có lộc, cuộc sống sung túc.
Đền thờ Cô Bé Đông Cuông
Đền thờ Cô Bé Đông Cuông nằm trên đường vào Đền Mẫu Đông Cuông, ở xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái [cách thành phố Yên Bái chừng 50 km]. Tại đền còn phối thờ Cô Đôi Thượng Ngàn và Cô Chín Thượng Ngàn.
Ngày trước đường lên đền Đông Cuông còn khó đi, hiện nay sau khi hoàn thành tuyến cao tốc Hà Nội – Lào Cài, thì việc di chuyển lên tới đền Đông Cuông dễ dàng và đơn giản hơn nhiều. Việc di chuyển chỉ áng chừng 2-3h đồng hồ.
Bản văn Cô Bé Đông Cuông
Nương xanh ngắt núi đồi hùng vĩ
Đền Đông Cuông tú khí chung linh
Sông Thao thác đổ trướng hình
Đông Cuông cổ tích hữu tình danh lam
Tiên Cô Bé trên ngàn lừng lẫy
Đất Đông Cuông đã dậy thần oai
Trăng in mặt nước ghềnh ngai
Chênh vênh núi đá suối đồi bao la
Tiên Cô Bé vào ra hầu cận
Việc trong ngoài cần mẫn sớm trưa
Mẫu ban coi sóc các toà
Nhờ tay Cô Bé thông già thêm xanh
Giữa giờ tý hiện hình bẻ lái
Vượt lên ghềnh thác cái thác con
Thác Chèm bắt nhịp hò khoan
Phố Lu Trái Hút lại sang Bảo Hà
Nón tu lờ lẵng hoa đủng đỉnh
Đàn ngũ âm tang tính tình tang
Đêm thanh mắc võng giữa ngàn
Bạn tiên hội họp khúc đàn giao ca
Vòng bạch ngọc tay ngà uốn khúc
Quạt thanh phong áo lục xinh ghê
Đầy ngàn hoa quả xum xuê
Mão đầu hái quả tiến về Đông Cuông
Ơn Cô Bé bản mường thịnh thái
Đền Đông Cuông đức đại tối linh
Nhấp nhô cá lượn trước ghềnh
Giếng trong lầu mát xinh xinh khác thường
Vượn ru con trên ngàn rầu rĩ
Suối gảy đàn văng vẳng êm tai
Quy thần phục trước ghềnh ngai
Lũ chim bạch hạc bày đôi đèn lồng
Giục canh tác gà rừng báo thức
Gọi hè về rạo rực tiếng ve
Mưa ngâu đóm lửa lập loè
Tiếng kêu gõ mõ tiến về cô thôn
Thuyền xuôi ngược giương buồm bẻ lái
Đội ngư phường sớm tối buông câu
Trải bao nắng nỏ mưa dầu
Hoa đào đua nở về chầu chúa tiên
Lệnh tiên nữ ban truyền các tướng
Cưỡi trên mình bạch tượng ra quân
Lệnh truyền các chúng sơn thần
Sơn trang tám tướng hộ dân trừ tà
Nghe hiệu lệnh kèn loa rạo rực
Nữ yêu tinh khiếp phục thần oai
Ơn trên giáng phúc trừ tai
Dân nhờ phúc ấy núi đồi nở hoa
Đền Đông Cuông tại tỉnh Yên Bái là một trong 2 ngôi đền lớn linh thiêng nằm ở thượng lưu sông Hồng đã nổi danh từ lâu. Đền Đông Cuông là nơi thờ chính Mẫu Đệ Nhị Thượng ngàn trong tục thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.
Đền Đông Cuông tọa lạc tại thôn Bến Đền, xã Đông Cuông, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái. Đây là một trong 2 ngôi đền lớn linh thiêng nằm ở thượng lưu sông Hồng đã nổi danh từ lâu. Đền Đông Cuông là nơi thờ chính Mẫu Đệ Nhị Thượng ngàn trong tục thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.
Đền Đông Cuông gắn liền với lịch sử hào hùng
Theo người dân bản địa truyền tụng, đây vốn là một ngôi miếu nhỏ thờ thần núi, thần rừng. Vào thời Lê ngôi miếu thành trở thành đình, cho đến triều Nguyễn thì đổi thành đền.
Dựa vào ghi chép của Lê Quý Đôn trong “Kiến văn tiểu lục” thì ngôi miếu này thời Đông Quang công chúa, người được dân yêu mến làm vì nhiều việc tốt, giúp dân lập mường, chữa bệnh và cứu đói.
Đến thời vua Lê Thái Tổ bà được phong làm Lê Mại Đại Vương, phù hộ cho vua Lê đẩy lùi giặc ngoại xâm nên Đền Đông Cuông còn có tên gọi khác là đền Thần Vệ quốc.
Ban quản lý di tích đền Đông Cuông cho biết, đền Đông Cuông là cụm di tích 4 điểm, bao gồm Đền chính, miếu Cô, miếu Cậu và miếu Đức Ông. Trong đền chính có cung cấm thờ hai ngôi tượng, cung mẫu có phần cung chúa và phía bên phải là cung Sơn Trang, bên trái thờ Thần Triều.
Cùng với đó, đền còn thờ những vị anh hùng người dân tộc thiểu số như anh hùng Hà Đặc, Hà Chương, Hà Bổng... và cùng với các vị tướng nhà Trần giành thắng lợi trong ba cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông [1258-1288].
Ngày nay, đền Đông cuông là một trong 2 ngôi đền lớn ở thượng lưu sông Hồng tồn tại lâu đời. Năm 1995, UBND tỉnh Yên Bái ra quyết định cho phép người dân địa phương dựng lại đền Đông Cuông ngay trên nền của ngôi đền cũ.
Năm 2000, đền Đông Cuông được UBND tỉnh Yên Bái công nhận là Di tích lịch sử - văn hoá cấp tỉnh. Và ngày 22/1/2009, đền được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích lịch sử - văn hoá cấp quốc gia.
>> Xem thêm: Lễ hội cầu cơm mới Đền Đông Cuông, Yên Bái
Các hoạt động lễ hội, tín ngưỡng tại đền Mẫu Đông cuông
Cấu trúc khuôn viên đền còn miếu thần linh và động sơn trang, dù hình thành từ lâu đời những ngôi đền vẫn giữ được bản sắc dân tộc và nét văn hoá đặc trưng của người Tày Khao Đông Cuông.
Theo các nhà văn hoá dân gian nhận định, đền Đông Cuông là khu vực khởi nguồn, điển hình của của Mẫu Thượng Ngàn trong hệ thống thờ Mẫu của người Việt.
Theo phong tục địa phương, hằng năm cứ vào khoảng tháng giêng đến tháng 3 âm lịch và dịp cuối năm từ tháng 8 đến tháng 12 âm lịch, các thành đồng trên khắp cả nước lại về nơi đây để lễ Mẫu, "bắc ghế hầu Thánh".
Các hoạt động thực hành tính ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ cũng như Mẫu Thượng ngàn đã xuất hiện từ thời xa xưa trong các hoạt động tín ngưỡng của người dân Văn Yên. Đặc biệt với nghi thức “Thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tam phủ của người Việt” cũng được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại.
Với những nét độc đáo về tín ngưỡng, đền Mẫu Đông Cuông đã trở thành điểm nhấn tâm linh thu hút đông đảo du khách thập phương. Mỗi năm, có hàng trăm lượt du khách từ khắp các tỉnh thành trên cả nước tìm về dâng hương kính Mẫu, vãn cảnh đền, cầu tài, cầu lộc và bình an.
Lễ hội đền lớn nhất được tổ chức vào ngày mão đầu năm âm lịch diễn ra khoảng 3 - 4 ngày, hội đền bao gồm phần lễ và phần hội. Trong đó, phần lễ được tổ chức tại đền Mẫu theo nghi thức truyền thống đón ông mo về đền, mổ trâu trắng tế thần, lễ rước kiệu Mẫu sang sông và lễ dâng hương.
Còn phần hội có nhiều hoạt động dân gian đặc trưng mang đậm bản sắc dân tộc được tổ chức như các màn ném còn, tát yến, bắn nỏ…. và các hoạt động thể thao văn nghệ như bóng chuyền, đẩy gậy, kéo co, đua thuyền…
Nhiều đặc sản Yên Bái nói riêng và khu vực Tây Bắc nói chung
Đến với đền Đông Cuông, ngoài việc tham quan vãn cảnh đền, du khách còn có cơ hội được thưởng thức các món đặc sản nổi tiếng của vùng núi Tây Bắc.
Từ món thịt trâu gác bếp hương vị núi rừng Tây Bắc, vừa săn chắc vừa đậm đà vị ngọt ngon; hay món muồm muỗm rang vừa giòn vừa thơm ngậy mà ít ai có cơ hội thưởng thức.
Ngoài ra, còn có các món ăn đặc trưng như lạp xưởng Yên Bái, mật ong nhãn Văn Chấn, rượu táo mèo nổi tiếng....
Từ năm 2019, đền Đông Cuông tiến hành tu bổ lại đền chính và xây dựng mở rộng nhiều hạng mục trong khuôn viên đền để phục vụ du khách thập phương. Nếu có dịp đặt chân tới nơi đây trong chuyến hành hương, bạn đừng quên ghé thưởng thức một vài món đặc sản đặc trưng của núi rừng Tây Bắc đấy nhé!
Trần Hoàn
[Theo Báo Thể Thao Việt Nam]
Tham khảo một số Tài liệu do Bảo tàng tỉnh Yên Bái sưu tầm năm 1994 và Cổng thông tin điện tử tỉnh Yên Bái.