Tại sao phải uống thuốc đủ liều

Trang chủ Chuyên ngành Nhi khoa Uống kháng sinh phải đủ liều!

Từ khóa đề kháng kháng sinh kháng kháng sinh kháng sinh kháng sinh cho trẻ sử dụng kháng sinh thuốc kháng sinh tình trạng kháng kháng sinh hiện nay

Khi bị bệnh, ai cũng muốn bệnh mau khỏi. Chính tâm lý này mà bệnh nhân tin rằng thuốc “mạnh” mới  là thuốc tốt. Vì  thế, một số  bác sĩ đã chiều lòngbệnh nhân mà kê đơn thuốc kháng sinh liều cao.

Một số trường hợp bệnh nhân truyền miệng cho nhau bác sĩ A giỏi, nhà thuốc B bán thuốc  tốt, nên uống thuốc vào bệnh khỏi  nhanh... Tuy nhiên, họ đâu biết rằng kháng sinh uống sai cũng như uống độc dược. Khi dùng liều cao thì cũng sẽ tỷ lệ thuận với nguy cơ gặp tác dụng phụ của thuốc. Nhẹ thì ngứa ngáy khó chịu, nổi ban, nặng có thể bị sốc phản vệ dẫn đến tử vong...Và điều tệ hại là khi đã dùng kháng sinh mạnh, liều cao sẽ dẫn đến việc nhờn thuốc.

Uống thuốc không đủ liều

Tâm lý chung dựa trên sự hiểu biết không đầy đủ của nhiều người bệnh thường là “thuốc Tây nó hại” lắm, cho nên chỉ cần uống mấy liều nó đỡ, đỡ rồi thì thôi. Chứ mấy ông bác sĩ kê toa lắm thuốc vừa tốn tiền lại vừa hại hết cả người.

Tuy nhiên, kháng sinh có tác dụng tiêu diệt hoặc kìm khuẩn, nhưng phải được sử dụng đúng liều và đủ thời gian thì kháng sinh mới phát huy được tác dụng này. Còn nếu khi dùng kháng sinh, mà mới thấy triệu chứng bệnh giảm, dùng chưa đủ thời gian mà đã dừng thuốc, thì vi khuẩn lúc này có thể mới bị suy yếu, nhưng lại sống trong môi trường kháng sinh đã giảm nồng độ, chúng sẽ “rút ra kinh nghiệm” chống kháng sinh và sẽ tồn tại mạnh mẽ hơn. Vi khuẩn sẽ sản sinh ra thế hệ sau “gan lì” hơn và tất nhiên, kháng sinh không còn tác dụng với chúng. Đó là lý do vì sao phải dùng kháng sinh đủ ngày, “đánh” kháng sinh là phải “đánh” tận gốc vi khuẩn. Các nhà khoa học đã tính toán tùy theo liều dùng mà kháng sinh cần phải uống đủ 7-10 ngày thì vi khuẩn mới “sạch” được.

Dùng thuốc theo mách bảo

Thường các phụ huynh hay chia sẻ với nhau về bệnh của con mình. Chia sẻ này thường nhận được sự cảm thông: “Bệnh này giống hệt bệnh của con tôi, để tôi đưa cho cái thuốc con bé nhà tôi đã dùng, nhanh khỏi lắm, đỡ phải đưa con đi khám bệnh vừa tốn kém, vừa chờ đợi lâu mà biết đâu lại bị lây bệnh khác...”. Và thế là không ít  phụ huynh “tặc lưỡi” nhận thuốc được tặng [hoặc đi mua thuốc giống hệt] về dùng cho con.

Điều này là sai lầm lớn, nhưng  thực tế lâm sàng lại rất hay gặp ở các phụ huynh. Bởi ngay cả khi có thể là bệnh giống hệt nhau thì việc dùng kháng sinh trên mỗi cá thể bệnh nhân lại khác nhau.

Dùng lại thuốc của lần trước

Với tâm lý ngại đi khám bệnh và tiếc tiền thuốc, không ít các trường hợp bệnh nhân sử dụng lại thuốc của lần trước còn lại khi có triệu chứng bệnh giống nhau. Đây là một sai lầm lớn, bởi có  thể bệnh lần sau dù có  triệu chứng “giống” với lần trước nhưng chưa chắc đã phải cùng là một bệnh. Mà ngay cả khi bệnh đó tái phát thì việc dùng thuốc của lần sau chưa chắc đã giống lần trước. Hơn nữa, thuốc của lần trước [đã mua được bao nhiêu ngày, tháng? Đã mở hộp/lọ/vỉ thuốc ra chưa?] thì chất lượng thuốc không chắc đã được bảo đảm. Bởi chất lượng của thuốc còn phụ thuộc vào việc bảo quản: nhiệt độ, tủ thuốc, ánh sáng... đã có thể đã làm thay đổi, thậm chí mất tác dụng của thuốc. Do đó, đừng bao giờ trả giá với sinh mệnh của mình khi dùng lại thuốc đã cũ.

Tự ý đổi thuốc

Kháng sinh dù có mạnh đến đâu, cũng cần có thời gian nhất định để phát huy tác dụng, chứ không thể vừa uống, bệnh đã khỏi. Nhiều cha mẹ cho con uống thuốc chưa hết liều nhưng thấy con không có dấu hiệu thuyên giảm thì yêu cầu bác sĩ đổi thuốc ngay. Nhiều trường hợp bác sĩ giải thích thì không nghe, còn chê “bác sĩ trình độ kém” và đi khám bệnh nơi khác chiều ý mình mới chịu. Đây cũng là một sai lầm của rất nhiều bệnh nhân.

Còn đối với bác sĩ, khi bệnh nhân dùng thuốc không có tác dụng, họ sẽ cần xem xét đến các khía cạnh như: Bệnh nhân đã tuân thủ đúng liều chưa? khả năng đáp ứng thuốc của cơ thể bệnh nhân như thế nào... rồi mới ra chỉ định tiếp theo được.

ThS.Nguyễn Quốc Khánh

Trong sử dụng thuốc, luôn luôn có lời khuyên “phải dùng thuốc đúng liều, đủ thời gian”. Đúng liều ở đây có nghĩa là phải dùng thuốc theo đúng số lượng thuốc đã được chỉ định [tức là đã được bác sĩ ghi trong toa hoặc theo hướng dẫn sử dụng thuốc] cho một lần dùng thuốc hoặc cho cả ngày [tức 24 giờ].

Còn đủ thời gian là phải dùng cho đủ số ngày đã được ấn định [như theo một phác đồ điều trị bệnh lao, phải dùng thuốc trong 9 tháng chẳng hạn]. Có khá nhiều người quan tâm đến lời khuyên phải dùng thuốc đúng liều nhưng đặt trường hợp “vì vô tình lỡ uống thuốc quá liều” thì sẽ dẫn đến việc gì và phải làm gì để xử trí? Trước hết, ta nên biết việc dùng thuốc không đúng liều gồm 2 trường hợp: dùng không đủ liều và dùng quá lâu. Cả 2 trường hợp đều dẫn đến hậu quả không tốt. Dùng thuốc không đủ liều không chỉ không trị dứt được bệnh của cá nhân người bệnh mà có khi gây hại cho cộng đồng. Như sử dụng kháng sinh không đủ liều có thể dẫn đến hiện tượng vi khuẩn đề kháng thuốc, vi khuẩn đề kháng này không bị tiêu diệt sau đó sẽ gây hại cho bất cứ ai bị nó xâm nhiễm. Còn dùng thuốc quá liều sẽ gây tác hại cho chính sức khỏe của người dùng thuốc, thậm chí có thể gây tử vong. Bởi vì, với hầu hết các thuốc, nếu dùng đúng liều thì đó là thuốc chữa bệnh, còn nếu dùng quá liều đó là chất độc không hơn không kém.

Liều dùng của thuốc hay còn gọi liều điều trị không phải được ấn định một cách tùy tiện mà phải trải qua quá trình nghiên cứu được gọi là thử tác dụng dược lý để tìm ra. Trước hết, thuốc phải thử độc tính trên súc vật từ đó xác định “liều tối đa”, tức là liều không thể vượt, nếu vượt qua liều tối đa sẽ gây độc hoặc gây chết... và “liều tối thiểu”, tức là liều mà nếu dùng thấp hơn sẽ không có được tác dụng của thuốc . Liều điều trị sẽ được xác định và sẽ nằm giữa liều tối thiểu và liều tối đa. Thuốc càng an toàn, tức ít độc, khi khoảng cách giữa liều điều trị và liều tối đa càng lớn, còn thuốc dễ gây độc tính khi khoảng cách đó hẹp, tức liều điều trị quá gần liều tối đa hay liều độc. Như vậy ta thấy phải trải qua quá trình nghiên cứu thực hiện mới xác định được liều điều trị và liều này sẽ tùy theo cơ thể người bệnh, tình trạng bệnh mà được ấn định để phát huy cao nhất tác dụng điều trị và hạn chế thấp nhất các tác dụng phụ hay tai biến.

Tùy theo thời gian thuốc cho tác dụng mà ta có liều dùng cho 1 lần, liều dùng cho 24 giờ [tức cả ngày], liều dùng cho 1 đợt điều trị. Thí dụ, đối với một số nhiễm khuẩn thông thường, liều dùng 1 lần cho người lớn là 1 viên Amoxicillin 500mg, liều cho cả ngày là uống 3 hoặc 4 lần, và liều cho một đợt điều trị là uống 10 ngày. Xin được nhắc lại, liều ấn định cho 1 ngày thường được chia dùng nhiều lần trong ngày, ta phải dùng đúng như vậy. Tuyệt đối không gộp lại uống một lần duy nhất. Một số người nghĩ rằng uống gộp một lần, thuốc cho tác dụng mạnh sẽ mau khỏi bệnh, làm như thế là không phải, có khi là nguy hiểm vì quá liều!

Qua phần trình bày ở trên cho thấy, ta phải dùng thuốc đúng theo liều đã chỉ định. Bởi vì nếu dùng không đủ liều, liều thấp hơn liều tối thiểu xem như thuốc không đủ cho tác dụng, còn nếu dùng quá liều, liều vượt qua liều tối đa gây độc, có khi rất nguy hiểm. Thận trọng trong sử dụng thuốc đòi hỏi phải luôn luôn đề cao cảnh giác, chống nhầm lẫn: chống nhầm lẫn tên thuốc và chống nhầm lẫn về liều dùng. Thử đặt trường hợp “lỡ uống thuốc quá liều” thì phải làm gì? Nếu sự quá liều không thái quá, tức uống thuốc hơi lố một ít, cơ thể chuyển hóa tốt có thể sẽ chẳng việc gì. Nhưng nếu sau khi uống thuốc quá liều mà bắt đầu thấy các rối loạn [tùy theo loại thuốc các rối loạn sẽ khác nhau] thì có thể đã bị ngộ độc thuốc, lập tức phải xử trí theo cấp cứu ngộ độc. Trước hết, người bị ngộ độc còn tỉnh phải làm cho ói mửa. Nếu có sự ngưng thở phải làm hô hấp nhân tạo. Sau đó, nhanh chóng đưa người bị ngộ độc đến cơ sở y tế, bệnh viện gần nhất để được cứu cấp. Sự cứu cấp sẽ kịp thời nếu nhân viên y tế biết được thuốc đã gây độc. Vì vậy, ta cần phải thu thập thông tin ngay bằng cách: hỏi người bị ngộ độc hoặc người chung quanh xem bệnh nhân đã dùng thuốc gì, nếu được, nên đem theo thuốc, bao bì hoặc đơn thuốc để đưa cho bác sĩ điều trị ngộ độc xem để nhanh chóng tìm được loại thuốc giải độc.

Với ý thức thận trọng, ta đừng bao giờ để tình trạng dùng quá liều thuốc để bị ngộ độc. Phải xem thật kỹ liều dùng, nếu có gì nghi ngờ phải hỏi ngay bác sĩ điều trị hoặc dược sĩ phân phối thuốc. Riêng đối với trẻ con do cơ thể phát triển chưa hoàn chỉnh, rất nhiều thuốc chỉ cần hơi quá liều một chút có thể trở thành liều độc và đặc biệt, việc cấp cứu ngộ độc có nhiều khó khăn hơn so với người lớn. Vì vậy, việc cho trẻ dùng thuốc phải xem là hệ trọng. Đừng vì một chút lơ đễnh cho trẻ dùng thuốc quá liều mà gánh chịu hậu quả đáng tiếc.

PGS.TS.NGUYỄN HỮU ĐỨC

Theo “Hiểu và dùng thuốc đúng”/NXB Trẻ