Đã từ rất lâu mọi người truyền tai nhau câu nói tháng củ mật để ám chỉ về tháng Chạp, tháng cuối cùng trong năm Âm lịch. Tháng củ mật cẩn thận cửa nẻo trở thành lời nhắc nhở của rất nhiều gia đình. Có rất nhiều bạn thắc mắc tại sao tháng 12 âm lịch được gọi là tháng Chạp, tại sao tháng Chạp lại được gọi là tháng củ mật mà không phải loại củ nào khác, và nó có liên quan như thế nào tới đời sống hàng ngày. Hãy cùng tham khảo bài viết dưới đây để có được câu trả lời.
- SOS nghĩa là gì? Khi nào nên sử dụng SOS?
- P/S là gì? P/S thường dùng khi nào?
- Easter Egg nghĩa là gì? Chúng được hiểu như thế nào trong game
- Selfie là gì? Wefie là gì? Selfie khác Wefie ở điểm nào?
Vì sao tháng 12 âm lịch được gọi là tháng Chạp?
Theo các nhà nghiên cứu văn hóa, chữ “chạp” có nguồn gốc từ chữ “lạp” trong tiếng Hán. Người Trung Quốc xưa gọi lễ tế thần vào dịp cuối năm âm lịch là Lạp, vì vậy tháng cuối năm còn được gọi là Lạp nguyệt [nguyệt nghĩa là tháng].
Chữ “lạp” còn được sử dụng trong từ “lạp mả”, có nghĩa là thăm nom, sửa và lau dọn phần mộ tổ tiên để chuẩn bị đón Tết Nguyên đán.
Trong tiếng Hán, “lạp” cũng có nghĩa là lễ tất niên, một nghi thức nhằm ghi nhận việc kết thúc một năm và chuẩn bị bước sang năm mới.
Văn hóa Việt Nam chịu một phần ảnh hưởng của văn hóa Trung Quốc và tháng 12 ở Việt Nam cũng là tháng có nhiều lễ lạt cúng bái nên dân có từ “giỗ chạp”. Vì vậy, tên gọi tháng Chạp cũng xuất phát từ đây.
Vào tháng cuối năm, người Việt Nam cũng có truyền thống thăm nom, chăm sóc mồ mả cha ông để mộ phần được tươm tất đồng thời thể hiện sự nhớ ơn và tình cảm ấm áp của gia đình, họ tộc. Ngoài ra, người Việt thường có phong tục năm hết tết đến đi thắp hương mồ mả cha ông để mời tổ tiên về nhà ăn tết.
Ngoài ra, một số người đưa ra ý kiến cho rằng, chữ “lạp” trong tiếng Hán cũng có nghĩa là thịt. Vào tháng cuối năm, người ta thường hay tích trữ các loại thực phẩm, đặc biệt là thịt cho mùa đông đồng thời chuẩn bị cho Tết Nguyên đán. Vì vậy tháng cuối năm được gọi là lạp nguyệt, mà người Việt đã đọc chệch từ "lạp" thành "chạp" nên chúng ta có “tháng Chạp”.
Tháng củ mật nghĩa là gì?
Từ “củ” trong tháng củ mật thực tế không phải loại củ nào hết, mà chỉ là cách nói ví von, ẩn dụ mà thôi. Theo từ Hán Việt thì từ củ có nghĩa là đốc trách, xem xét cẩn thận mọi việc xung quanh, đề phòng mọi hành vi xấu. Trước đây ông cha ta thường nói “củ sát” để nói cần phải kiểm soát cẩn thận mọi vấn đề
Từ “mật” trong củ mật theo nghĩa Hán Việt được hiểu là cẩn mật, bí mật, kín đáo.
Như vậy, hiểu trọn vẹn nghĩa Hán Việt của từ "củ mật" là "củ sát cẩn mật", kiểm soát mọi thứ cẩn thận, xem xét, giữ gìn.
Vì sao tháng Chạp là tháng củ mật?
Tháng Chạp là tháng chuẩn bị cho Tết Âm lịch nên mọi người thường rất bận với công việc gia đình, sắm đồ Tết và các công ty cũng bận rộn cho những kế hoạch hoàn thành ngày cuối năm. Chính vì có nhiều việc nên mọi người sẽ thường bỏ quên, lơ là không cảnh giác, thậm chí tinh thần luôn mệt mỏi. Điều này sẽ tạo sơ hở cho trộm cắp thực hiện hành vi trộm đồ, cướp giật trên đường phố... Chính vì thế tháng củ mật thường mang ý nghĩa nhắc nhở mọi người phải cẩn thận hơn, đề phòng hơn để phòng tránh trộm cướp.
Ngoài ra tháng củ mật cũng chỉ nói tới những việc không may, hạn cũ xui xẻo trong tháng cuối năm theo văn hóa tâm linh của người Việt Nam.
Ngày 29/12/2016, nếu như không nghĩ đến vấn đề sắp qua năm mới, thì rõ ràng chẳng có gì đặc biệt cả. Nhưng không! Điều đặc biệt ở đây là theo âm lịch, đây chính là ngày 1/12 năm Bính Thân, hay mồng 1 tháng Chạp.
Tuy nhiên có bao giờ bạn tự hỏi nguồn gốc của từ "Chạp" này là ở đâu ra? Tại sao tháng 12 âm lịch lại được gọi là tháng Chạp?
Nguồn gốc của "Tháng Chạp"
Đây thực ra là một cái tên bắt nguồn từ tiếng Hán. Việt Nam chúng ta từng có giai đoạn chịu đô hộ của người Trung Quốc tới 1.000 năm nên văn hóa cũng mang ảnh hưởng không nhỏ.
Người Trung Quốc xưa gọi tháng 12 âm lịch là tháng Quý đông [tháng cuối mùa đông], nhưng còn một cái tên khác là "Lạp nguyệt".
Chữ "lạp" có xuất xứ từ thịt, vì từ thời xưa người Trung Quốc đã thích ướp thịt khô vào dịp mùa đông để dành ăn quanh năm. Việc ướp thịt rộ lên vào tháng 12, và đó là lý do vì sao người Trung Quốc gọi đây là Lạp nguyệt.
Thời xưa người Trung Quốc đã thích ướp thịt khô vào dịp mùa đông để dành ăn quanh năm
Lạp cũng là lễ tế cuối năm của người Trung Quốc. Từ thời nhà Chu, tháng 12 là dịp nhà vua nghỉ ngơi săn bắn, còn đặt lệ: lễ tế tất niên gọi là "đại lạp".
Trong Giáo trình lịch sử ngữ âm tiếng Việt do Nguyễn Tài Cẩn biên soạn, chính từ 2 chữ "Lạp nguyệt" này, người Việt đã đọc chệch từ Lạp thành Chạp. Tương tự là tháng Giêng, bắt nguồn từ hai chữ "Chinh nguyệt".
Tại sao tháng Chạp cũng là tháng củ mật?
Một cái tên khác chúng ta vẫn thường nghe về tháng 12 âm lịch, đó là từ "củ mật". Thực ra, chẳng có củ nào tên là mật cả. Nguồn gốc của cái tên này thực chất là từ Hán Việt.
Trong đó,"Củ" có nghĩa là đốc trách, xem xét. Người xưa thường nói "củ sát" - tức là kiểm soát theo cách nói ngày nay.Còn "mật" được dùng trong "cẩn mật", ý chỉ sự kín đáo, không để lộ.
Vậy, "củ mật" ở đây mang nghĩa "củ sát cẩn mật" - kiểm soát cẩn thận. Tháng cuối năm là thời điểm dễ xảy ra trộm cắp nhất, vì ai cũng bận túi bụi, thường xuyên mệt mỏi và trở nên mất cảnh giác, dễ trở thành mục tiêu "nhập nha" cho kẻ trộm.
Vậy nên vào thời xưa, quan lại các cấp cứ đến tháng Chạp là nhắc nhở người dân phải cẩn thận đề phòng, tăng cường "củ mật" để ngăn ngừa trộm cắp.
Những cột mốc cần nhớ trong tháng Chạp
Tháng cuối năm âm lịch, người Việt có 2 truyền thống, diễn ra vào 2 ngày khác nhau.
Đầu tiên là lễ cúng, tiễn ông Công - ông Táo về trời vào ngày 23 tháng Chạp.Đây là ngày ông Táo về Thiên đình thông báo sự việc trong gia đình trong năm qua với Ngọc Hoàng.
Việc thờ cúng ông Táo nhằm thể hiện sự mong muốn, Táo Quân giúp giữ bếp lửa gia đình để luôn hạnh phúc và ấm áp.
Mâm cỗ truyền thống cho Tết Táo quân.
Và tiếp theo chính là mâm cúng lễ Tất niên vào chiều 30 Tết.Với người Việt Nam, bữa cơm tất niên là khoảnh khắc thiêng liêng của mọi gia đình, là bữa cơm đoàn viên, gắn kết các thế hệ.
Dù là người miền Bắc...
hay người miền Nam thì bữa cơm tất niên luôn có ý nghĩa.
Theo quan niệm xưa, gia đình nào càng đông đủ các thế hệ cùng dự bữa tất niên chứng tỏ gia đình đó "phúc lộc đề đa", càng có nhiều may mắn.
Nguồn:Giáo trình lịch sử ngữ âm tiếng Việt, Wikipedia