Trang Chủ Diễn Đàn > E - CÁC CÂU LẠC BỘ > CLB Học Tập > Học Online >
Kho tàng văn học Việt Nam rất đa dạng những thể loại thơ ca, văn xuôi, và ca dao cũng được góp mặt trong số đó. Nhiều bài ca dao hay và ý nghĩa được lưu giữ và truyền lại qua bao thế hệ con cháu. Vậy ca dao là gì? Các thể loại ca dao là gì? Hãy để chúng tôi giúp bạn tìm hiểu bằng những thông tin được chia sẻ trong bài viết dưới đây nhé!
Ca dao là gì?
Ca dao là một từ Hán Việt, trong đó: ca là bài hát có giai điệu, có âm hưởng như lời nhạc, còn dao là bài hát ngắn, không có giai điệu hay bất kỳ chương khúc nào.
Hiểu một cách tổng quan nhất thì ca dao là thể loại thơ trữ tình dân gian. Nó được sáng tác ra để diễn tả những suy nghĩ trong nội tâm của con người và thường kết hợp với âm nhạc khi diễn xướng.
Những câu ca dao dân ca chủ yếu được truyền miệng bởi những người nông dân hiền lành, chất phác. Do vậy mà không ai biết nguồn gốc của nó bắt đầu từ đâu, từ ai. Ngày nay, vẫn thường xuất hiện rất nhiều trong sách báo, trong giao tiếp và các tác phẩm văn học.
Người ta thường mượn ý nghĩa của những câu ca dao này để nhắc đến một vấn đề nào đó. Đây là cách nói giảm nói tránh có hiệu quả nhất để thể hiện phép lịch sự, nhưng ý nghĩa của nó lại cực kỳ rõ ràng.
Đặc điểm của ca dao
Ca dao dân ca mang những nét đặc trưng cho thể loại về nội dung và nghệ thuật như sau:
Về nội dung thể hiện
Ca dao diễn tả mọi mặt trong đời sống tinh thần, tư tưởng và tình cảm của nhân dân trong các mối quan hệ xã hội như tình yêu đôi lứa, tình yêu gia đình, nơi chôn nhau cắt rốn, đất nước,…
Nhân vật trữ tình chủ yếu là những người nông dân, người lao động: đó là người mẹ, người vợ, người chị,…giãi bày tâm tình trong gia đình; người chịu áp bức, bóc lột cất lên tiếng hát than thân, trách phận hay những cặp đôi trao gửi lời yêu thương tới nhau,…
Tâm tư, tình cảm trong ca dao vô cùng đa dạng, nhưng lại là những thứ tình cảm lớn lao chứ không mang bất kỳ dấu ấn cá nhân như trong thơ chữ tình.
Trong đó, những chủ đề chính là tiếng hát than thân, những câu ca dao yêu thương tình nghĩa cất lên từ chính cuộc đời còn nhiều đắng cay trong xã hội cũ. Nhưng trong đó vẫn chứa đựng sự đằm thắm trong bản chất con người. Còn những bài ca dao hài hước đã thể hiện thành công tình thần lạc quan của người dân lao động.
Về nghệ thuật trong câu chữ
Lời thơ trong ca dao thường ngắn gọn, đôi khi chỉ là cặp lục bát, có những bài dài hơn nhưng hầu hết là không quá dài, tối đa dưới 20 câu. Tuy ngắn gọn nhưng trong mỗi câu ca dao đều thể hiện trọn vẹn chủ đề được nói đến.
Ca dao đa phần sử dụng thể thơ lục bát hoặc lục bát biến thể [câu trên 6 tiếng, câu dưới dài hơn 8 tiếng, có thể là 9, 10, 11, 12 tiếng,…]
Ngôn ngữ trong ca dao gần gũi với lời ăn tiếng nói hàng ngày của người dân, đặc biệt rất giàu so sánh, ẩn dụ, điệp từ, điệp ngữ hay những cách biểu đạt đậm chất văn chương.
Lối diễn đạt mang sắc thái dân gian như hình thức đối đáp, cách xưng hô mình – ta, chàng – thiếp, hay những lời hô gọi, những câu cảm thán bộc lộ những tâm tư, tình cảm một cách trực tiếp.
Các chủ đề ca dao dân ca được chia thành 3 loại phổ biến sau: Ngẫu nhiên không có chủ đề nhất định; cấu trúc theo lối phô diễn về thiên nhiên; cấu trúc theo lối đối thoại.
Các chủ đề được nhắc đến trong ca dao
Ca dao rất đa dạng và đa số những tình huống trong đó là những sự việc diễn ra trong cuộc sống thường ngày của người dân lao động. Từ đó, người ta đã phân loại ca dao thành những chủ đề như sau:
Ca dao than thân, trách phận của người phụ nữ xưa
Những câu ca dao than thân, trách phận có thể nói là những vần thơ não lòng nhất. Nó vừa thể hiện bản chất tốt đẹp của người phụ nữ xã hội xưa, vừa là tiếng lòng ai oán về số phận bèo bọt, trôi nổi, chịu nhiều áp bức, bất công nhất trong xã hội. Họ không có quyền được lên tiếng, không có quyền định đoạt số phận của mình nên đành gửi gắm nỗi đau xót ấy vào trong những lời ca.
Ca dao phê phán thói hư tật xấu trong xã hội
Ca dao không chỉ có yếu tố trữ tình lãng mạn, mà trong đó còn có cả nghệ thuật trào phúng, tập trung thể hiện nét đặc sắc trong nghệ thuật trào lộng dân gian. Nó phơi bày những sự việc mâu thuẫn, phê phán thói hư, tật xấu của con người trong xã hội.
Tiếng cười trong ca dao đôi khi không phải tiếng cười sảng khoái nhất, mà nó còn là tiếng cười đáng suy ngẫm. Bằng cách lấy hình ảnh so sánh, ẩn dụ một cách tài tình vào trong từng câu chữ, nhằm mục đích đả kích, chỉ trích những thói hư tật xấu của con người.
Những bài ca dao về lao động, sản xuất
Những câu ca dao về lao động, sản xuất thường là những kinh nghiệm trong nuôi trồng được ông cha ta đúc kết và truyền lại từ đời này qua đời khác. Nó vừa là kinh nghiệm, vừa là những bài ca lao động, ca ngợi sự chăm chỉ, cần mẫn của người dần. Đồng thời còn là những lời khích lệ tinh thần lao động, kêu gọi mọi người tăng gai sản xuất.
Cho đến tận ngày nay, khi đất nước ta trên đà công nghiệp hoá thì nó vẫn được áp dụng rất nhiều trong cuộc sống, nhất là tại các vùng nông thôn.
Những bài ca dao về tình yêu đôi lứa
Tình yêu luôn là chủ đề được rất nhiều người quan tâm. Nó đi vào trong mọi thể loại văn học Việt Nam, từ thơ ca cho đến văn xuôi, không ít người cũng đã đặt nhiều tâm tư khi viết về chủ đề này.
Tình yêu không chỉ là những mối tình có kết thúc đẹp đẽ mà kèm theo đó, vẫn có những mối tình đầy ngang trái, cách trở.
Người ta thường nói, một người nếu đã thực sự đắm mình trong tình yêu sâu đậm thì mới nếm đủ mùi vị của cuộc sống. Nó đi từ vui mừng đến buồn tủi, pha trộn giữa đắng cay và ngọt ngào.
Những bài ca dao hát ru con
Những đã từng lớn lên bằng những lời ca, lời ru ngọt ngào từ người bà, người mẹ của mình chắc hẳn không thể nào quên được những câu ca ngọt ngào đó. Lời hát ru của họ đã nuôi dưỡng tâm hồn đứa trẻ, giúp con đi vào giấc ngủ một cách nhẹ nhàng và say giấc. Bên cạnh đó, nó còn là sợi dây gắn kết tình mẫu tử thiêng liêng nhất ngay từ khi con còn nằm gọn trong vòng tay của mẹ.
Ví dụ về câu hát ru con nhẹ nhàng, êm ái, giúp bé nhanh chóng say giấc trong lời ca của mẹ:
Những bài ca dao về tình cảm gia đình
Gia đình là nơi chứa đựng sự bao dung và tha thứ cho mọi lầm lỗi của ta, là nơi duy nhất ta có thể dựa vào sau mỗi khó khăn, thất bại. Tình cảm gia đình là thứ tình cảm thiêng liêng nhất mà ta có được ngay từ khi chào đời.
Khi nói đến tình cảm gia đình, người ta thường nói đến tình cảm giữa vợ và chồng, sự biết ơn của con cái đối với cha mẹ, sự nhớ thương cha mẹ của đứa con gái đi lấy chồng xa, tình cảm con cháu đối với ông bà, tình cảm giữa anh, chị, em trong gia đình. Lời ca tha thiết, tràn đầy tình yêu thương, khiến người nghe không khỏi bồi hồi, xúc động.
Ca dao thể hiện tình yêu quê hương, đất nước sâu sắc
Tình yêu quê hương, đất nước là thứ tình cảm chân chất, mộc mạc và giản dị nhất. Nó xuất phát từ tình yêu gia đình, lớn hơn nữa là tình yêu quê hương và phát triển hoàn toàn thành tình yêu đất nước.
Thứ tình yêu này dường như đã hòa chung nhịp đập với trái tim, luôn luôn tồn tại trong cơ thể. Dù không mãnh liệt như thể hiện tình cảm lứa đôi, nhưng nó khiến ta cảm thấy bình yên nhất mỗi khi nhắc đến.
Những bài đồng dao
Tuổi thơ của bao trẻ em nơi thôn quê dân dã đều gắn với các trò chơi dân gian và những bài đồng dao thật vui tươi. Đồng dao là những sáng tác dân gian được truyền miệng qua bao thế hệ, do đó mà đã xuất hiện rất nhiều dị bản khác nhau.
Có rất nhiều thể loại trong đồng dao như: bài hát, câu hát trẻ em, lời hát của trò chơi, lời hát ru em,…Với vần điệu trong sáng, vui tươi, đơn giản, những bài đồng dao thường rất dễ ghi nhớ.
Ngày nay khi xã hội phát triển, những bài đồng dao ít còn được vang lên mà thay vào đó là những món đồ chơi sặc sỡ sắc màu, những bộ phim hoạt hình cuốn hút, hay những game online, truyện tranh,…
Những bài ca dao về tình cảm bạn bè
Bạn bè là những người không cùng chung huyết thống, nó là mối quan hệ cần thiết để cân bằng cuộc sống của mỗi người. Những cuộc vui hay lúc buồn phiền, chúng ta đều cần một người bạn ở bên cạnh lắng nghe và thấu hiểu.
Những câu viết về tình cảm bạn bè thường đưa ra những kinh nghiệm chọn bạn bè để chơi trong cuộc sống, ca ngợi tình cảm bạn bè chân thật. Đồng thời còn để phê phán những người sống hai mặt với bạn bè, sống giả tạo, luôn có ý định hãm hại bạn bè sau lưng.
Bên cạnh đó còn khuyên chúng ta sống ở đời nên giao du, kết bạn với những người tốt, lựa chọn láng giềng tốt. Chỉ có như vậy, chúng ta mới có thể học hỏi được nhiều điều từ họ, bởi những người bạn tốt sẽ đưa cho ta những lời khuyên quý giá nhất.
Ý nghĩa của ca dao là gì?
Ca dao từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống tinh thần của con người. Nó được coi như tiếng nói lòng của những người dân lao động trong xã hội, là nơi giãi bày tâm sự một cách thầm kín nhất.
Trải qua ngần ấy năm, ca dao vẫn giữ nguyên bản chất tốt đẹp vốn có mà không hề bị lạm dụng hay thay đổi. Trong xã hội hiện đại ngày nay, ca dao vẫn thể hiện được nét đẹp truyền thống của người dân Việt Nam. Đó là sự mộc mạc, giản dị trong cách sống và tinh thần lạc quan, không chấp nhận số phận khó khăn mà cố gắng vượt lên trên hoàn cảnh, làm chủ cuộc đời mình.
Không chỉ có vậy, ca dao còn dạy ta rất nhiều bài học quý báu trong cuộc sống:
- Dạy ta biết yêu lao động, trân quý sức lao động của con người, dạy ta những kinh nghiệm trong sản xuất, những cách theo dõi hiện tượng thiên nhiên để dự đoán trước thời tiết.
- Ca dao dạy ta biết yêu quê hương, đất nước, yêu thương mọi người. Nhắc nhở chúng ta không bao giờ được quên cội nguồn của mình, không quên những người đã hy sinh để mang đến sự bình yên ngày nay.
- Ca dao nhắc nhở chúng ta phải biết yêu thương, quý trọng gia đình, quý trong những điều thiêng liêng, cao cả mà ấm áp lạ thường. Qua đó, khuyên răn những người trong gia đình phải đoàn kết với nhau, không được ghen tuông, tranh giành lẫn nhau, chỉ có như vậy, gia đình mới yên, xã hội mới mạnh.
- Ca dao dạy ta biết giữ lòng thuỷ chung, son sắt trong tinh yêu, biết thấu hiểu cho nhau để tình cảm luôn bền chặt.
- Ca dao còn bồi dưỡng cho chúng ta nhiều bài học đắt giá, quý báu về các đối nhân xử thế, về ý chí, nghị lực vươn lên trong cuộc sống. Phê phán gay gắt những kẻ chỉ biết dựa dẫm vào người khác để chuộc lợi cho bản thân.
Tất cả những điều này dù là trước đây hay hiện tại đều có ý nghĩa sâu sắc, là bài học lòng mà bất kỳ ai trong chúng ta đều phải ghi nhớ. Như vậy, ca dao có vai trò rất quan trọng trong cuộc sống, trong lời ăn tiếng nói hàng ngày, giúp giáo dục tư tưởng, tình cảm, đạo đức cho con người.
Có thể nói, ca dao không chỉ góp phần làm hoàn thiện nhân cách còn người mà còn đóng góp vào kho tàng văn học Việt Nam thêm đa dạng và nhiều màu sắc.
Cách đọc ca dao chính xác nhất
Tương tự các thể loại văn học khác, mỗi bài ca dao đều được ra đời trong một hoàn cảnh đặc biệt khác nhau. Nhân vật trữ tình trong đó dường như đang hát lên, hoặc ngâm, hoặc thủ thỉ tâm tình,…khi nghĩ ra những câu ca dao.
Bởi vậy, khi đọc bất kỳ bài ca dao nào, chúng ta cần xác định bài ca dao nói đến đối tượng nào, trong hoàn cảnh cụ thể nào. Để từ đó, chúng ta mới có thể dễ dàng hóa thân vào nhân vật và thể hiện tác phẩm một cách hoàn chỉnh nhất, đúng tâm trạng nhất.
Ví dụ như khi chúng ta đọc một bài ca dao ru con thì phải đặt mình trong khung cảnh đang ru con ngủ, giọng điệu cần phải nhẹ nhàng, trầm ấm. Chỉ có vậy, đứa trẻ mới cảm thấy bình yên mà dễ dàng đi vào giấc ngủ ngon lành.
Trên đây là toàn bộ những chia sẻ của chúng tôi về ca dao là gì, giúp các bạn hiểu rõ hơn về ca dao và biết cách phân biệt ca dao và tục ngữ. Đừng quên truy cập vào kienthucmaymoc.com để nhận được nhiều bài viết hay và lý thú nhé!